O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

Qor ko’chkilari, er o’pirishlari, sellar paytidagi evakuasiyadagi 
qutqaruv ishlari.
 
O’zbekiston Respublikasi hududida birmuncha 
tog’li rаyonlar mavjudligini aytib o’tgan edik. Bu rаyonlarda kuchli 
qor bo’ronlari bo’lib turadi. Hozirgi vaqtda temir yo’llar va 
avtomobil yo’llarini Respublikamiz viloyatlarini bir-birlari bilan 
aloqasini 
mustahkamlash 
va 
yo’l chiqimlarini kamaytirish 
maqsadida, yo’llarni o’z еrlarimiz orqali boshqa davlatlar hududini 
kesmasdan o’tkazish chora-tadbirlari ko’rilmoqda. Bunda ko’pgina 

---

329 
yo’llar tog’lar osha o’tganligi sababli bu yo’llarni qor bo’ronlari va 
qor ko’chkilaridan himoya qilish ehtiyoji tug’ilmoqda. 
Bunday hollarda avtomobil va temir yo’llarida xavfsizlikni 
ta’minlash ikki usulda olib boriladi. Birinchisi, oldindan tayyorgarlik 
ko’rilib qor bosishi mumkin bo’lgan joylarga qordan to’sish 
vositalari o’rnatiladi va ikkinchisi, maxsus qorni vaqtida tozalab 
turish xizmati tashkil qilinadi. Bunda qor kurashning zamonaviy 
usullaridan: traktorlardan, avtomobillardan va boshqa kuchliroq 
vositalardan foydalaniladi. 
Qor bo’ronlari O’zbekiston hududida juda katta falokatlarga olib 
keladigan tabiiy ofat hisoblanmaydi. Tog’lardagi qor ko’chish 
hodisasi xavfliroq ofat hisoblanadi. Qor ko’chishi asosan tog’ yon 
bag’rilarida qiyaliklar 45 va undan ortiq bo’lgan hollarda qor ko’p 
yog’ishi hisobiga cho’qqilarda paydo bo’lgan qorning pastga qarab 
siljishi tik qiyaliklarda juda dahshatli tus oladi, ya’ni yo’lidagi 
hamma qor to’plamlarini va uning ostida bo’lgan bo’shroq holatda 
bolgan toshlarni ham ko’chirib nihoyatda katta hajmga ega bo’lgan 
massa sifatida quyiga qarab harakatlana boshlaydi va uning harakat 
tezligi 90—100 km/soatni tashkil qiladi. Uning og’irligi va hajmi 
kattalashib ketganligi sababli, yo’lida uchragan bir qanday narsani 
vayron qilib yuboradi. 
Ularga qarshi kurashda ular yo’liga to’siqlar qo’yishdan tashqari 
qorning ko’chki hosil qiluvchi cho’qqilarda ko’payib ketmasligini 
ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish kerak. 
Bunga o’t ochar qurollar, masalan, to’plar yordamida sun’iy 
ko’chkilar hosil qilish yo’li bilan ko’chkini oldi olinadi. 
44-jadval 
Er ko’chishlarining hajm vа masshtab bo’yicha tavsiflanishi 
hajm bo’yicha 
masshtab bo’yicha 
mayda - 10m
3
gacha 
o’ta mayda – 5 ga gacha 
o’rta 10-100 ming m
3
mayda – 5-50 ga 
yirik 100ming – 1 mln m
3
o’rta – 50-100ga 
o’ta yirik – 1 mln m
3
katta. 
yirik – 100-200 
juda yirik 200-400ga 
o’ta yirik 400ga dan katta 

---

330 
Yirik ko’chkilarning odatda tabiiy sabablar orqali, o’rta va mayda 
masshtabli ko’chkilar esa antropogen sabablar orqali hosil bo’ladi.