O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o. T. Hasanova, V. V. Zаyniddinоv hayot faoliyati xavfsizligi

 
14.2.1. Suv toshqinlar 
Suv toshqinlarning takrorlanishi, masshtabi va keltirgan 
talofatlari bo’yicha tavsiflanishi. 
Suv toshqinlari eng katta tabiiy 
ofatlardan biri va xavflilik darajasi zilzilalardan kam bo’lmagan ofat 
hisoblanadi.
Toshqin
- bu daryo, ko’l yoki dengizda suvning darajasini 
ko’tаrilishi oqibatida iqlimdor joylarning vaqtincha suv ostida 
qolishidir. 
40-jadval 
Suv tоshqinlаrining tаsniflаnishi 
Kichik suv 
tоshqinlаri 
аsоsаn tеkislikdаgi dаryolаrdа sоdir bo’lаdigаn vа 
аhоlining yashаshigа kеskin tа’sir etmаydigаn, 
unchа ko’p bo’lmаgаn mоddiy zаrаr еtkаzаdigаn 
suv tоshqini 
Kаttа suv 
tоshqinlаri 
dаryo hаvzаsining kаttа qismini qаmrаb оlаdigаn, 
аhоlining хo’jаlik vа hаyot turmushini buzаdigаn 
suv tоshqini 
Mislsiz suv 
tоshqinlаri 
dаryo 
hаvzаsining 
hаmmа 
qismini 
qаmrаb 
оlаdigаn, аhоlining хo’jаlik vа hаyot turmushini 
buzаdigаn hаmdа оmmаviy evаkuаsiya qilishgа 
оlib kеlаdigаn suv tоshqini 

---

322 
Fаlоkаtli 
suv 
tоshqinlаri 
bir yoki bir nеchа dаryo hаvzаlаrini qаmrаb 
оlаdigаn, аhоlining хo’jаlik vа hаyot turmushini 
buzаdigаn hаmdа judа kаttа miqdоrdа mоddiy vа 
mоliyaviy zаrаr еtаdigаn, аhоlining o’limigа sаbаb 
bo’lаdigаn, оmmаviy evаkuаsiya qilishgа оlib 
kеlаdigаn suv tоshqini 
Uni keltirib chiqaruvchi sabablarga ko’ra uch turkumga bo’lish 
mumkin: 
-
tabiat injiqliklari natijasida ma’lum hududga haddan tashqari 
ko’p miqdorda yonig’ir yog’ishi va tog’li hududlarda kunning isib 
ketishi natijasida qor va muzliklarning erib ketishidan hosil 
bo’ladigan suv toshqinlari; 
-
dengiz va okeanlar yaqiniga joylashgan shahar va hududlarga 
shamol va bo’ronlar ta’siridan suvning toshib ketishi natijasida 
bo’ladigan suv toshqinlari. 1974-yilda xuddi shu holatda yuz bergan 
suv toshqini natijasida Hindiston hududidagi 22 shahar va 10 ming 
qishloq suv ostida qolib ketgan edi va buning natijasida 1000 kishi 
hayotdan ko’z yumdi; 
-
еr osti zilzilalari natijasida kelib chiqadigan suv toshqinlari. 
1953-yilda bo’lgan shunday suv toshqinidan Gollandiya zarar 
ko’rgan edi va buning natijasida 1800 kishi halok bo’lgan edi. 
57 - rasm. Suv tоshqin хоdisаsi
O’zbekiston Respublikasida suv toshqinlari hududimizda bo’lgan 
suv omborlarini to’sib turgan to’g’onlar buzilib ketishi va tog’ 
hududlarda shiddatli yomg’ir yog’ishidan sel hosil bo’lishi natijasida 
ro’y berishi mumkin (41
-
jadval). Respublikamiz hududiga zarar 

---

323 
еtkazishi mumkin bo’lgan suv omborlari 27 ta bo’lib, bulardan 10 ta 
suv ombori qo’shni respublikalar hududiga joylashgan.
41-jadval 
Suv omborlarida yig’ilgan suv hajmi 
Tuyamo’yin suv ombori 
5, 3 mlrd m
3
CHorvoq suv ombori 
2 mlrd m
3
Andijon suv ombori 
1, 75 mlrd m
3
Kattaqo’rg’on suv ombori 
900 mln m
3
Quyimozor suv ombori 
300 mln m
3
CHimqo’rg’on suv ombori 
300 mln m
3
Pachkamar suv ombori 
280 mln m
3
Toshkent dengizi 
250 mln m
3
Karkidon suv ombori 
218 mln m
3
Kosonsoy suv ombori 
165 mln m
3
Uchqizil suv ombori 
165 mln m
3
Jizzax suv ombori 
85 mln m
3
Mabodo bu suv omborlaridan suv urib ketsa, suv bosib ketishi 
mumkin bo’lgan hudud maydoni 57, 9 ming km
2
-ga teng va bu 
hududda 7 mln kishi istiqomat qiladi. Falokat sodir bo’lishi mumkin 
bo’lgan hududda 44 ta shahar va bir necha yuzlab qishloqlar, 
kommunikatsiya inshootlari, 2775 km avtomobil yo’llari va yuzlab 
qishloq xo’jalik bo’limlari mavjud. 
Suv toshqinlari vaqtida aholini muhofaza qilishning asosiy yo’li, 
ularni suv toshqini bo’lishi mumkin bo’lgan еrdan odamlarni, u еrda 
bo’lgan hayvonlarni va texnika anjomlarni olib chiqib ketish va 
shuning bilan birga bu suv toshqinlari zarar darajasini kamaytirishga 
qaratilgan chora-tadbirlarni ham amalga oshirishni unutmaslik kerak.