O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

b)para.ietrik datchiklarda birlamchi uzgartirgich (BU) dan tashqari uning tarkibiga oraliq uzgatrgich (U) va enargiya manbai (EM) kiritiladi. Ushbu datchiklarda ulchanayotgan, tekshirilayotgan miqdor X birlamchi uzgartirgich (BU) da energiya manbai (EM) xisobiga X_p oraliq miqdorga uzgaradi va oraliq uzgartgich (U) yordamida shakli va miqdori uzgartirilib, u chiquvchi miqdorga aylantiriladi.
v)Teskari boglanishli parametrik datchiklar takomillashgan va ancha murakkab bo’lib, asosan moddalarning xususiyatlarni aniqlash, akustik va elektromagnit tulkinlar yordamida materiallarning defek- tini aniqlash, optik va radiatsion datchiklarda qo’llaniladi. Ushbu dat- chiklarning afzalliklari.
a)kamrok tashki (L'=uzgarishi, i=uzgarishi) faktorlarni e’ti- borga oladi;
b)sezgirligi yuqori;
v)tekis ishlaydi va yuqori aniqlikga ega, chunki manfiy teskari boglanish (T.B.) birlamchi uzgartgich (BU) ning xatoligini kamaytiradi.
Avtomatika datchiklari funktsonal vazifasiga ko’ra :
a)nazorat datchiklari texnologik jarayon haqida informatsiya tuplash va uni nazorat qilish uchun xizmat qiladi.
b)rostlash datchiklari texnologik jarayon haqida informatsiya qabul qilish, o’zgartirish ^va saqlash, ishlab chikarilayotgan mahsulotlarni son va sifatini analiz qilish, ushbu informatsiya-larni texnologik jarayonga ta’sir ettirish maqsadida ishlatiladi.
Avtomatika datchiklarining kirish signallari X kurinish va miqdoriga ko’ra , \ar xil bo’lishi mumkin, chiqish miqdorlari U_vix esa birlamchi uzgartgich (BU) larning ko’p bo’lishiga karamasdan cheklangandir. Ko’pchilik datchiklarda U_vix elektr kuchlanish beradi, ayrim xdplarda esa chastota yoki kuchlanish impulsi shaklida bo’lishi mumkin. Datchiklarga qo’yiladigan talablar:

• 
  ABT ning berilgan ish rejimi, atrof muhit sharoiti va berilgan shartlarni bajargan holda, ish kobiliyatini saqlab kolishi;
  
• 
  tekshirilayotgan parametr statik tavsifini shu shakldagi statik tavsifga o’zgartirishi;
  
• 
  tekshirilayotgan parametrga va boshqariladigan ob’ekt (O) ning ish rejimiga ta’sir kilmasligi;
  
• 
  tekshirilayotgan parametr diapozoniga mos kelishi va kam diapo- zondagi U_vix ga ega bo’lishi;
  
• 
  O’lchovrchi, uzgartiruvchi avtomatik qurilmalari va energiya manbai bilan oson ulanishi;
  
• 
  tavsifning uzgarmasligi va ishonchliligi;
  

5; 2,5; 4,0 sinflarga bo’linadi. 4,0 sinf datchiklari gaz va suyuqliklarning tarkibi va xususiyatlarini aniqlashda ishlatiladi. Harorat t°C = 20°S, namlik W = 30...80%, chastotaning uzgarishi f = t5 gts. avtomatika elementlarining ishlashi uchun normal sharoit hisoblanadi.
Avtomatik botsarish tizimi haqida tushuncha va uning ishlatilishi

• 
  Avtomatlashganlik darajasiga qarab, texnologik jarayonlarni av­tomatik boshqarish:
  

a) avtomatlashgan boshtsarish;
b) avtomatik boshtsarish bo’lishi mumkin.
a) avtomatlashtirilgan boshqarishda, boshqarish funktsiyasining bir qismi odam tomonidan va bir qismi avtomatik qurilma tomonidan ba­jariladi.
b) avtomatik boshqarishda esa boshqarishning To’liq funktsiyasi av­tomatik qurilma tomonidan bajariladi.
Shuning uchun boshqarish tizimlari, avtomatlashtirilgan boshqarish va avtomatik boshqarish tizimilariga bo’linadi.
Xrzirgi zamon avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi:
a) ishlab chitsarishni avtomatlashtirilgan boshtsarish tizimi (ICHABT);
b) texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshtsarish ti­zimi (TJABT);
v) texnologik jarayonni avtomatik boshtsarish tizimi (TJni ABT) kabi turlarga bo’linadi.
(ICHABT) - odam mashina tizimi bo’lib, har xil sferadagi boshqarish tizimida informatsiya tuplash, qayta ishlashni optimizatsiya qilish (tashkiliy - iqtisodiy, xo’jalik - reja, soha, region, kompleks, korxonalar), ya’ni ishlab chiqarishning biror soxdsini To’liq boshqarishni uz ichiga oladi.
TJABT) - odam mashina tizimi bo’lib, texnologik ishlab chiqarishda nazorat, informatsiya tuplash, qayta ishlash va xokazolarni uz ichiga oladi. TJABT bo’lib, zavod, fabrika, tseh ombor va xokazolar bo’lishi mumkin).
(TJniABT) - odamning ishtirokisiz avtomatik boshqaruvchi qurilmalarning yigindisi bo’lib, ob’ektni avtomatik boshqarishni amalga oshiradi. Demak, TJniABT texnik qurilma bo’lib, berilgan al- goritmik funktsiyani amalga oshiradi. TJniABT, ICHABT va TJABT larining eng qo’yi pagonasidir. Texnologik ishlab chiqarish jarayonlari avtomatik boshqarish darajasiga qarab:
a) tsis.man avtomatlashtirilgan (a’ktsida operator);
b) kompleks avtomatlashtirilgan (ma’lum liniyasi);
v) tulits avtomatlashtirilgan bo’lishi mumkin.
Qishloq xo’jaligida mustaqil ravishda chorvachilik, dehqonchilik, parrandachilik, mahsulotlarini yetishtirish, ularni dastlabki va qayta ishlash, texnikalarga xizmat ko’rsatish va ta’mirlash kabi tuzilish va strukturasi bilan bir-biridan farq qiladigan mustaqil sohalarga bo’lish qabul qilingan.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida TJABTni tashkil qilishda, avtomatlashtirilishi zarur bo’lgan texnologik jarayonning optimal variantini ishlab chiqish zarur.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish tarmoqlarining ko’pligi va texnologik jarayonlarning turli- tumanligi bilan harakterlanib, konkret texnologik jarayon uchun optimal variantini ishlab chiqish murakkabdir. Shuning uchun, qishloq xo’jaligida texnologik jarayonlarni turlarga bo’lishni, texnologik zanjirlarning ketma-ketligini tuzishdan boshlash maqsadga muvofivdir. Texnologik zanjirlarning ketma - ketligiga mosravishda ishlab chiqarish jarayoni o’zaro bog’liq. o’sib boruvchi texnologik jarayonlarning yigindisidir. O’z navbatida texnologik jarayon biologik ob’ektda maqsadga mos yunaltirilgan xodisalarning yigindisidir yoki texnologik uskunalar tomonidan ob’ yektdagi kerakli sifat parametrlarini ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan ta’sirlardir. Texnologik operatsiya butun jarayonning me’yoriy borishini ta’minlash uchun zarur bo’lgan texnologik va tashkiliy harakatlar yigindisidir. [21]
Qishloq xo’jaligining mexanizatsiyalash ganlik va avtomatlash- ganlik darajasi 3 ta asosiy ko’rsatkich bilan baholanadi:

• 
  jarayonlarni mexanizatsiyalash tirilgan mehnat bilan qamrash da­rajasi;
  
• 
  umumiy mehnat harajatlarida mexanizatsiyalash gan mehnatning da­rajasi;
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonlarining mexanizatsiyalash ganlik va avto- matlashtirilganlik darajasi.
  

Avtomatlashtiriladigan ob’ekt yoki uning alohida operatsiya-sining texnologiyasini analiz kilgandan sung, ushbu texnologiyani harakter­lovchi informatsion parametrlar va ularning o’zaro bog’liqliklarini belgilash zarur. Texnologik jarayonni informa-tsion parametrlar bo’yicha sinflashda. ya’ni analiz qilishda, ob’ekt ish rejimlarining parametrlari bilan aks ettiriladi.Ishlash rejimi deganda texnolo­gik jarayonni tayyorlash va amalga oshirish uchun zarur bo’lgan harakatlar tushiniladi (4.4.1-rasm).
Qishloq xo’jalik mashinalarining ishlash rejimini besh guruhga bo’lish mumkin:

• 
  tayyorlash;
  
• 
  ish rejimi
  
• 
  biologik;
  
• 
  transport;
  
• 
  xizmat ko’rsatish