O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Suvga ehtiyojni aniqlash va loyihalashtirish asoslari
18jadval Hayvonlarga bir kecha kunduzdagi suv sarfi me’yori


Ks = 2,5–4,5 qabul qilinadi.
Soatlik o‘rtacha suv sarfi qo’yidagicha hisoblanadi, m3/soat
Qs o‘rt = Qmax sut / 24
Suv ta’minoti tizimini hisoblash maksimal sekundli suv sarfi bilan amalga oshiriladi.
qmax = Qs o‘rt Ks / 3600
Tabiatdan inson foydalanayotgan barcha suv manbalari­ni ikki guruhga bo‘lish mumkin: yer yuzasida joylashgan suv manbalari (daryolar, ko‘llar, kanallar, ariqlar, va hokazo) ham­da yer osti suv manbalari (artezian suvlari, buloqlar).
Daryolar suv sathining mavsumiy ravishda o‘zgarib turishi, loyqaroq ham bo‘lishi, tarkibida ko‘plab organiq moddalarni, bakteriyalarni uchrashi bilan tasniflanadi. Shu bilan birga un­ing suvida mineral tuzlarning kamligi, yumshoqligi ma’lum.
Suv ta’minotini yer yuzasidan va yer ostidan ta’minlash tizimi qo’yidagi chizmalarda (27, 28chizmalar) keltirilgan:



27chizma. Yer usti manbayidan suv oluvchi tizim shakli:
1–manba; 2–o‘zi oqib tushish quvuri; 3–suv yig‘iluvchi inshoot;
4–birlamchi ko‘taruvchi nasos stansiYasi; 5–tozalash inshooti; 6–toza suv rezervuari; 7–ikkilamchi k‘taruvchi nasos stansiYasi; 8–suv bosimi minorasi; 9–suv quvuri tizimi; 10–iste’molchilar

28chizma. Yer osti suv ta’minoti manbayi tizimi:
1–burg‘ulangan quduq; 2–nasos stansiYasi; 3–suv quvuri tizimi; 4–iste’molchil
Suv ta`minoti tizimi, quvurlar, montaj qilish va foydalanish qoidalari
Suv ta`minoti tizimi suvni manbadan yoki bosim minorasidan iste`molchilarga etkazib beradi. Suv ta`minoti tizimi tarmoqli berk va aylanma shaklda bo’ladi (37-chizma).
Tarmoqli berk tizim iste`molchilarga suvni faqat bir tomon-dan etkazib beradi. Bu tizim iste`molchilarni har tomonda joylash-ganda va kam suv iste`mol qilganda foydalaniladi. Tizimning kamchiligi uning mustahkam ishonchli emasligida, chunki tizim-ning biron qismi buzilsa, iste`molchilarning bir qismi suvsiz qoladi.
Aylanma suv ta`minoti — iste`molchilar joylashgan har bir nuqtani ikki tomonlama suv bilan ta`minlash imqoniyatiga ega. Tarmoqning birorta iste`molchisida buzilish bo’lsa, uni alohida to’xtatib qo’yish mumkin, bu boshqa iste`molchilarga ta`sir ko’rsat-maydi. Aylanma suv ta`minoti tarmokdagi bosimni bir xil bo’li-shi, gidravlik zarba, suv muzlashi ehtimolini pasayishi, kichik diametrli quvurlardan foydalanish mumkiyushga singari bir qator afzalliklariga ega..


37-chizsh. Suv ta`minoti tizimi: a—tarmoqpi bsrk; b—aylanma.
. Shu sababli ham loyihalashtirishda ko’p hollar-da shu tizimdan foydalaniladi. Amaliyotda tarmoqlangan va aylanma tizimlarning omixtasi bo’lgan kombinatsiyalashgan tizimdan ham foy-dalaniladi.
Quvurlar va ularni montaj qilish suv ta`minoti tizimida po’lat, cho’yan, asbestotsement, plastmassa va boshqa materiallardan tayyorlangan quvurlar foydalanilmoqda. CHo’yan quvurlar montaj qilish, ulash ishlarini olib borish uchun kengay-tirilgan og`izli yoki gardish (flanets) shaklida tayyorlanadi. Bir-lashtirish joylari quvurdan suv oqmasligi uchun har xil material-lardan (rezina, bitum, saqichlangan kanoptola) tayyorlangan zichla-gich qistirmalar bilan mustahkamlanadi. Ingichka silliqlangan quvur kengaytirilgan quvur og`ziga kiritiladi, flanetsli quvurlar bolt-lar yordamida biriktiriladi.
Bosimi 10⁶ Pa/gacha va 50 mm va undan yuqori diametr talab qilingan joylarda 2—7 m uzunliqda tayyorlanadigan cho’yan quvurlar qo’llaniladi. Quvurlarni ulash, tarmoq armaturasi va boshqa tar-moqlantirish jihozlarini o’rnatish uchun mufta, uchtalik tiqin-lardan foydalaniladi.
Po’lat quvurlar diametri 15 mm va undan yuqori qilib tayyorla-nadi va bosimi 10⁶ Pa. dan baland bo’lgan suv tarmog`i tizimlarida foydalaniladi. Quvur kavsharlash, ayrim hollarda flanets va muf-talar yordamida biriktiriladi. Po’lat va cho’yan quvurlarni korroziya-dan saqlash uchun bitum, plastmassa va boshqa materiallardan tayyor-lanuvchi izolyator bilan o’rab qo’yiladi. Asbestotsement quvurlar sirtqi suv tarmog`ida, tizim bosimi 0,3; 0,6; 0,9 va 1,2 Mpa bo’lgan hollar-da foydalaniladi.
Quvurlar rezina zichlagichlar bilan mufta orqali birlashtiri-ladi. Afzalligi: bu quvurlar issiq-sovuq, korroziyaga chidamli, mas-sasi kichik, bahosi nisbatan arzon hisoblanadi. Kamchiligi: dina-mik kuchlanish va zarbalarga ko’p ham chidamli emas.
Plastmassa quvurlar hozirgi qunda suv ta`minoti tizimida keng qo’llanilmoqda. Eng ko’p qo’llanilayotgan polietilen quvurlari hisob-lanadi. Ular metalldan 6—8 marta engil, issiq-sovuq, korroziyaga chidamli va gidravlik qarshiligi kam. Eng katta kamchiligi qo’yosh radiatsiyasi ta`sirida tez emiriladi, 55°—70° S haroratda yumshaydi.
Suv quvuri armaturasi. Suv quvurlarida bosimni sozlovchi, as-rovchi, taqsimlovchi armaturalardan foydalaniladi (38-chizma).
Bosimni sozlovchi armatura deb suv sarfini sozlash, yopib-ochish uchun xizmat qiladigan surma klapan, diskali buriluvchi tambaga aytiladi.
Asrovchi armatura quvurlar yuqori bosim uchun qo’llanilib, ularga qaytarmas va asrovchi klapanlar, havo vantuzi kiradi. Qaytarmas klapanlar bosim yuqori bo’lgan quvurlarga o’rnatilib nasos to’xtab qolgan taqdirda suvni quvur bo’ylab orqaga qaytmay ushlanib qrli-shi uchun xizmat qiladi. Quvurlarni yuqori bosimdan saqlash uchun asrash klapanlari qo’llaniladi.
Vantuzlar quvurlarning yuqori nuqtalariga o’rnatilib, yig`i-lib qolgan havolarni chiqarib yuborish uchun xizmat qiladi. Taq-simlovchi armaturaga taqsimlash kolonkalari, kranlar va yong`in gid-ranlari kiradi.

38-chizma. Suv tarmog`i armaturasi:
a—surma klapan: 1—korpus; 2— qopqoq; 3— maxovik; 4—shpindal; 5—pona; 6— bosim ventil muftasi; b—kran; 1—korpus; 2—klapan; 3—maxovik; 4—shpindel; 5—zichlagich;
5—klapan; e— qaytarmas klapan mufta: 1—korpus; 2—klapan; g—qaytarmas flanetsli klapan; d—qabul klapa- ni: 1—korpus; 2— qopqoq; 3— klapan; 4—tur; e—dastak shaklidagi asrash klapani: 1—korpus; 2—tirgak; 3—dastak; 4—yuk; 5— qopqoq; 6— klapan; as— vantuz: /—korpus; 2—qopqoq; 3—gayka; 4—havo chiqaruvchi teshik; 5—shar; 6—tayanch; z—suv olish krani: 1—probkali; 2—ventilli.
Suv ta`minoti tizimidan foydalanishning asosiy vazifalari:

1. 
   suvni ifloslanmasligi uchun suv manbaini sanitar himoyalash;
   
2. 
   suv ta`minoti tarmog`ini texnik tayyor holda saklash.
   

Suv manbaini toza hodda saqlanishini ta`minlash uchun sanitar himoya doirasini hosil kilish zarur. Suv sifati nazorati yiliga 1—2 marta tahlil qilinib, quvurlar xlor ohagi bilan ishlov beri-ladi. Suv quduqdan doimiy ravishda bir xilda, tekis olinishi zarur. Aks hollarda quduq suvi bilan loyqa chiqishi, quduq debiti kamayishi mumkin. Xo’jalikda chorvachilik fermasi, inshooti, bi-nosi suv ta`minoti chizmalari saqlanishi lozim.
Suv tarmog`i bosim tizimi, armaturalari doimiy ravishda vaq-ti-vaqti bilan kuzatilib tekshirilib turiladi. Quvurlar ularga ruxsat etilganidan yuqori bosim ostida ishlashlari man etiladi. Tekshirish vaqtida quduqlari tozalanadi. Tarmoqdagi nosozlik suvni oqishi bilan kuzatiladi. Buning ta`sirida: 1) erning yuzasida namlik paydo bo’ladi; 2) suvning bino erto’lalarida paydo bo’lishi;

3. 
   bosimning pasayishi sodir bo’ladi.