O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

3 yoshdagi inqiroz:
3 yoshga kelib bola o‘zini kattalar bilan
taqqoslay boshlaydi va kattalar qilishi mumkin bo‘lgan (huquqi bo‘lgan), 
ular bajara oladigan harakatlarni bajarishga intiladi. “
Men katta bo‘lsam
mashina haydayman”, «Men sizga katta tort olib kelaman», «Mening yuzta 
qo‘g‘irchog‘im bo‘ladi» 
kabi xohishlarini o‘z tili bilan ifodalaydi va u 
kelasi zamonda gapirsa ham o‘zining barcha xohishlarini shu bugun
amalga oshirishga harakat qiladi. Ko‘pincha bunday xislat qat’iylik va
qaysarlik bilan namoyon bo‘ladi. Bu qaysarlik asosan bolaning kattalarga 
bildirgan salbiy xatti-harakatlarida namoyon bo‘ladi. Bola o‘zini mustaqil 
harakat qila olishini anglagan vaqtdan boshlab, unda «o‘zim qilaman»

---

63 
boshlanadi va bu yana kaysarlik va o‘jarlik tarzida ko‘rinadi. 3
yoshdagi inqiroz bola shaxsining ma’lum bir darajada rivojlanganligi va
kattalar bajaradigan xatti-harakatlarni qila olmayotganligini anglashi 
natijasi hisoblanadi. Inqiroz davrida yuzaga keladigan iroda, layoqat va 
boshqa bir qancha xususiyatlar uni shaxs bo‘lib shakllanishiga tayyorlaydi. 
Uch yoshgacha bo‘lgan bolalarning psixik rivojlanishidagi asosiy yangi 
o‘zgarishlar
Yosh 
davrlari 
Bilishi 
Harakati 
Muloqoti 
3 yosh
Nutqning
shakllanishi.
Ko‘rgazmali 
harakat 
tafakkurning 
rivojlanishi. 
Obrazli
tafakkurning 
dastlabki 
nishonalari. 
Atrof -muhitdan
o‘zini 
ajratishi; 
qat’iylikni anglashi
Qo‘l predmetli 
harakatlarning 
rivojlanganligi o‘z 
xatti-harakatlarini
irodaviy
boshqarishning
ko‘rinishlari
O‘z-o‘zini 
anglashning
yuzaga kelishi.
Dastlabki axlokiy 
qoidalarni
egallashi
Faol 
nutqni
nutqni
Qo‘l va
oyoq
Xarakter
2 yosh 
tushunishi 
va
o‘zida yuzaga kelishi
funksiyalarining
aniq belgilanishi 
asoslarini 
shakllanishi
1 yosh
Nutqni 
tushunishning 
dastlabki belgilari
Mustaqil 
holda 
tik 
turish 
va 
yurish
Nutqni 
qo‘llashning 
dastlabki belgilari

---

64 
10 oylik
Sensomotor 
intellektning
rivojlanishi 
Mustaqil 
holda 
tik 
turish 
va 
yurishga harakat 
qilish 
Bog‘liqlik 
reaksiyasining 
yuzaga
kelishi, begona muhit
va begonalar orasida
xavotirlik 
8 oylik
Sensomotor 
intellektning yuzaga 
kelishi
Tayanib yurishi
Jest, mimika va 
pantomimika yordamida 
noverbal
muloqoti 
7 oylik
Yordam 
bilan 
turishi
5 oylik
Sezgilarning 
rivojlanishi 
Yordam 
bilan 
o‘tirishi
3 oylik
Ko‘rish qobiliyatining 
shakllanishi
Yon 
tomoniga 
o‘girilishi
Onaning jilmayishiga 
javob qaytarishi
2 hafta
Onaning 
tovushini 
boshqa 
tovushlardan
farqlashi
Qo‘l 
va 
oyoq 
harakatlarida qat’iylik
1 hafta
Harakatlarni 
kuzatishi
Qo‘l va oyoqlarning 
betartib harakati
Takrorlash va muhokama qilish uchun savollar: 
1.
Go‘daklik davri, uning tug‘ma xususiyatlari va rivojlanishining 
o‘ziga xos xususiyatlari. 
2.
Ilk bolalik davridagi muloqotning psixik jihatlari. 
3. Ilk bolalik davridagi asosiy faoliyat turi. 
4. 3yoshdagi krizis: uning sabablari va namoyon bo‘lishi. 
5. Ilk bolalik davrida shaxs shakllanishining psixologik asoslari.