O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Gidrogeologik omillar
– yer ichki va yuzasidagi suvlar ta'siri-da paydo bo’ladigan 
nohush vaziyatlar tushuniladi.
Atmosfera omillari
- yerning atmosfera qatlamidagi o’zgarish-lar natijasida xavfli 
holatlar paydo bo’lishiga olib keladi. 
MARKAZIY OSIYODA KO’P UCHRAYDIGAN TABIIY OFATLAR. 
Markaziy Osiyo hududida xavfli jarayonlar va halokatlardan zil-zila, ko’chki, o’pirilish, 
suv toshqini va sellar nisbatan ko’proq uchraydi. 
Eng kuchli 
zilzila
O’zbekistonda 1902 yilda (8-9 ball) Andijonda, 1946 yilda 
Namanganda (Chotqol zilzilasi nomi bilan), Toshkentda 1868 va 1966 yillarda (7-8 ball), 
Gazlida 8-10 ball, Tojikistonda 1907 yilda, Hisorda (9-10 ball), 15ga yaqin qishloqlar
xonavayron bo’lgan, 1000ga yaqin odam nobut bo’lgan.
1911 yilda 18 fevraldan 19 fevralga o’tar kechasi 9 ballik kuchli zilzila tufayli Pomir 
tog’ida Mug’rob vodiysi yonbag’irlarida tarixda misli ko’rinmagan tog’ o’pirilib, ko’chki roy 
berdi. Ko’chki Mug’rob daryosini butunlay to’sib qoygan va “Uchsoy” to’g’oni hosil bo’lib, 
natijada jahonda eng yirik tog’ ko’li paydo bo’lgan. Sarez qishlog’i-ning o’rnida paydo bo’lgan 
bu ko’l, shu suv bosgan qishloqning nomi bilan “Sarez” ko’li deb atala boshlangan. Bugungi 
kunda ushbu tog’ ko’lining yuzasi 80 km
2
uzunligi 60 km, chuqurligi 500 m, umumiy suv 
miqdori 17 mlrd. m
3
ni tashkil etadi (
2-rasm)
.

---

123 
2 – rasm.
 
Uchsoy” to’g’oni yorilsa turli tog’ jinslari va suvlarning 11,5 km
3
katta miqdordagi 
massasiga ega bo’lgan ko’chki, 100 m balandlikni tashkil etib, 80 km/soat tezlikda Bartang, 
Panj, Amudaryo daryolarini qamrab, bosish ehtimoli bor.
To’g’onning buzilishidan so’ng toshqin 35 soatdan so’ng Termez shahriga, 52 soatdan 
so’ng Kerki shaxriga, 71 soatdan so’ng Chordjou shahriga, 100 soatdan so’ng Tuya-Moyin suv 
omboriga, 124 soatdan so’ng Nukus shahriga, 149 soatdan so’ng Orol dengiziga yetib boradi. 
O’zbekistonda toshqqin bosadigan maydon 24 ming km
2
ni tashkil etib, bunda Surxondaryo, 
Buxoro, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog’iston Respublikasidan o’tadi.
Oxirgi 50 yil ichida bo’lib o’tgan kuchli zilzilalar ichida vayronagarchilik va qurbonlar 
miqyosiga ko’ra Ashxabod, Toshkent va boshqalar ajralib turadi. 1948 yilgi Ashxabod 8-9 balli 
zilzila oqibatida 100 ming odam halok bo’lgan.
1966 yildagi Toshkent zilzilasida yer silkinishining kuchi noto’g’ri talqin qilingan (5-5,5 
ball deb ye'lon qilingan), hamda silkinish bir necha kungacha vaqti-vaqti bilan takrorlanib 
turgan. Toshkent zilzilasida ham ko’p uy-joylar vayron bo’lib, odamlar uysiz qoldilar. Ilgarigi 
Toshkent shahridagi bir qancha uylar yer silkinishiga uncha chidamaydigan darajada 
qurilganligi sababli ularning ko’pchiligi yaroqsiz holatga kelgan. Ammo o’sha vaqtda moddiy 
zarar miqdori hech qayerda yozilmagan edi.