O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Maktabda jismoniy tarbiya darsining turlari.

1. Dars o‘tkazish usuli bo‘yicha ikki xil bo‘ladi

2. Yo‘nalish bo‘yicha

3. Dars mazmuni buyicha

4. Metodik vazifalari bo‘yicha
5. O‘quv ishlarini xarakteriga qarab
1. Nazariy darslar asosan fakultativ mashg‘ulotlarda olib boriladi. Amaliy darslar o‘rta maktab o‘quvchilari bilan hamma sinflarda o‘tiladi. Jismoniy tarbiya bo‘yicha umumta’lim jismoniy tayyorgarlik darslari o‘rta maktab o‘quvchilari bilan jismoniy tarbiya dasturi orqali olib boriladi.
2 Maxsus jismoniy tayyorgarlik darslari fakultativ mashg‘ulotlarda va sinfdan tashqarida olib boriladigan mashg‘ulotlardir.
Metodik darslarni asosan fakultativ darslardan, iborat bo‘lib unda jismoniy tarbiya bo‘yicha faol yordamchi o‘quvchilarni tayyorlash seminari hamda amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazildi (faol bilan birgalikda).
Metodik vazifalari bo‘yicha. Kirish darslari asosan o‘quv yilini hamda ayrim choraklarni boshlashda olib boriladi. O‘quv darslari shug‘ullanuvchilarga, ya’ni maktab o‘quvchilariga yangi ko‘nikma va malakalar hosil - qilish uchun olib boriladi. Shuningdek xarakteriga qarab darslar yagni o‘quv materialini o‘zlashtirish darslari; uni takomillashtirish va mustahkamlash darslari, aralash hamda nazorat darslarga bo‘linadi.
4Maktabda jismoniy tarbiya darsining tuznlishn va ularni o‘tkazish metodikasining ayrim xususnyatlari (1-4,5-9,10-11 sinflar).
Jismoniy tarbiya darslari, maktabda 3 ta: tayyorgarlik, asosiy va yakuniy qismlardan iborat. Dars 45 daqiqa davom etilib haftasida 2 marta o‘tkaziladi.
Tayyorgarlik qismining maqsadi, bolalar organizmini darsning asosiy qismiga tayyorlash uning mazmuniga turli yurish va yugurishlar buyumlarsiz va olib boriladigan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar kiradi. Buyumlar bilan o‘tkaziladigan mashqlar bolalarning jinsi, yoshiga qarab olib boriladi. ⁴³
Jismoniy darslarning tayyorgarlik qismi 10-12 daqiqa davom etishi mumkin. Keyin asosiy qismi bo‘lib 28-30 daqiqa davom etadi. Bunda dars oldiga qo‘yilgan vazifani hal qilish kerak. Yakuniy qisim shundan iboratki organizmni oldingi holat nisbatan keltirishdir 3-5 daqiqa davom etadi, Boshlang‘ich sinflarda (7-9 yoshli) o‘quvchilarni vazniga nisbatan bo‘yiga o‘sish biroz pasayadi. Boshlang‘ich sinf bolalarida har yili vazni 2-4 kg, bo‘yi 4 smga yetib boradi. Shunnng uchun chuzilish yoshi deb aytiladi. By yoshdagi bolalarning katta mushaklari, kichik mushaklariga nisbatan tezroq rivojlanadi, shuning uchun ular ayrim mashqlarni qurqib bajaradilar. Bu yoshdagi qizlar tengdoshlari bo‘lgan o‘g‘il bolalardan umumiy jismoniy rivojlanishdan qolishmaydi, lekin bu qizlar deb ularga rivojlantiruvchi mashqlar kam berilsa, kelgusida koordinatsiyalash va harakat aniqligi bo‘yicha ham o‘g‘il bolalardan sezilarli darajada orqada qoladilar. Jismoniy mashqlar yordamida bolalarni har tomonlama va garmonik rivojlantiruvchi umumiy vazifalar bilan bir qatorda boshqa vazifa: jismoniy rivojlanishning individual kamchiliklarni to‘g‘rilash vazifasi kiradi. Ko‘shina bolalarda qaddi-qomatning buzilishi, issi oyoqlik, semirish belgilari uchraydi. Kichik yoshdagi o‘quvchilarda bunday jismoniy rivojlanishning buzilishlari ko‘proq, uchraydi. Shuning uchun by kamchiliklarni mumkin qadar tezroq yo‘qotishga harakat qilib, maxsus jismoniy mashqlar majmuasidan foydalaniladi.
Jismoniy tarbiya darsi boshlang‘ich sinflarda mutaxassis o‘qituvchilar olib borishlari lozim. Lekin unga qaramasdan ko‘picha maktablarda boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘zlari olib boradilar. Bung‘a asosiy sabab mutaxassis o‘qituvchining yetishmasligidir. ⁴⁴
1 - 4 sinflarda jismoniy tarbiya darsini o‘tkazishda qo‘yidagi talablar hal etilishi kerak:
1. Statik kuchlanishga yo‘l qo‘ymasligi yoki nihoyatda ehtiyotlik bilan o‘tkazish kerak. Boshlang‘ich sinf bolalarida statistik kuchlanishi mashqlaridan keyin tez charchash hosil bo‘ladi.
2. Jismoniy yuklanishni juda oshirib yuborish (ko‘p berish) 7-9 yoshdagi bolalarning funksional rivojlanishiga salbiy ta’sir etishi mumkin.
3. Mashg‘ulotni kichkina bolalar bilan to‘g‘ri olib borish uchun qisqa vaqtda bajariladigan tezkorlik jismoniy yuklanishini dam olish bilan almashtirib turishi kerak va ayrim mushak bajarayottan ish xarakteri ham o‘zgarib turishi lozim.
4. By yoshdagi bolalarni qisqa vaqtda bajargan tezkorlik jismoniy yuklanishdan keyin dam olish jarayoni ancha uzayadi. Shunday bo‘lsa ham umumiy chidamlikni tarbiyalashga harakat qilish kerak.
5. «Alpomish» va «Barchinoy»ning meyor talablarini toshpirishga tayyorlash.
Jismoniy tarbiya darsini boshlang‘ich sinflarda o‘tkazishda asosiy vazifalar:
1. O‘quvchilarning sog‘liklarini mustahkamlash;
2. Ularning jismoniy jihatdan to‘g‘ri, chiniqib o‘sishlariga ko‘maklashish hayotda kerak bo‘ladigan ko‘nikma, malakalar: yurish, yugurish, sakrash, irg‘itish, so‘zish, ko‘tarish, kichik og‘irlik olib o‘tishlar qo‘laniladi. Shular qatori jismoniy sifatlarni ham tarbiyalash olib boriladi. Agar biz kuch, chidamlik, tezlik, chaqqonlik, va h.k. sifatlarining rivojlanish ustida ish olib bormasak kerakli natijalarga ega bo‘lmaymiz. 10-14 yoshli bolalarni (5-9 sinf jismoniy tarbiyalashda organizmini mustahkamlash va chiniqtirish bilan bir qatorda jismoniy sifatlar, ayniqsa chaqqonlik, tezkorlik va boshqa jismoniy qobiliyatlar har tomonlama rivojlantiriladi va bu bilan organizmning tabiiy o‘sish jarayoniga faol ta’sir ko‘rsatiladi. Bu yoshdagi o‘quvchilarni jismoniy tarbiyalash vazifalarini hal etishda dastur materiallarini, jumladan gimnastika, yengil atletika, sport o‘yinlari va h.k.ning texnikasi o‘rgatib borilib, sport taktikasining elementlari bilan tanishtirilib boriladi. Bu davrda o‘quvchilarni jismoniy tayyorgarlik talablariga binoan meyorlarni toshpirishga tayyorlash; sportdagi muvaffaqiyatlarni yanada rivojlantirishga yordamlashish; ularni o‘rganayottan harakat faoliyatlarining hayotiy ahamiyati haqida chuqurroq bilimlar bilan tanishtirish, uchun jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati haqida ma’lumotlar berish: Vatan mudofaasiga va mehnatga tayyorlash uchun jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati haqida ma’lumotlar berish: shaxsiy va umumiy gigiyena haqida malumotlar berish; bolalarni individual kun tartibini mustaqil tuzishga o‘rgatish; tabiatning tabiiy faktorlaridan chiniqish maqsadida to‘g‘ri foydalanishga o‘pgatish; jismoniy tarbiya va sportning tashkiliy ishlari bilan tanishtirish, sport musobaqalarida hakam bo‘lish haqida tushuncha berish zarur, 15-17 yoshlarni (10-11 sinf) jismoniy tarbiyalashda organizm shakllantirilib boriladi hamda jismoniy tarbiya jarayonida funksional o‘zgarishlariga yo‘naltirilgan tasirlar kuchaytiriladi. Yuqori sinf o‘quvchilarini jismoniy tarbiyalashda ularning tayyorgarligini oshirib borib qo‘yidagi jismoniy sifatlarni: tezkorlik, tezkor-kuch, kuch, chidamlilik, chaqqonlik va h.k. tarbiyalanadi. Shu bilan birga organizmni chiniqtirish, tana tuzilishini yaxshilash ham taminlanadi. Bu yoshdagi o‘quvchilarni jismoniy tarbiyalash jarayonida sport trenirovkasi va sportchilarning o‘z o‘zini nazorat qilish amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiya vositalarining asosi haqida ma’lumot berish va ulardan hayotda mustaqil foydalanish, u bilan birga oldingi yillarda qo‘lga kiritilgan tashkiliy metodik ko‘nikma va malakalarni takomillashtirib borish. Bu davr jarayonida o‘quvchilarni «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasi meyorlarini topshirishga tayyorlashlari lozim. ⁴⁵
Jismoniy tarbiya vositalari. 1-4 sinf o‘quvchilari uchun jismoniy tarbiya vositalari kuyidagilardir: asosiy gimnastika, o‘yinlar, velosipedda uchish, sayrlar va ekuskursiyalar uyushtirish. Bu yoshda bolalar sportning ayrim turlari (suzish, kurash, boks, og‘ir atletika, badiiy gimnastika va tennis) bilan shug‘ullanishlari mumkin.
5-9 sinif o‘quvchilari uchun jismoniy tarbiyaning xarakterli vositalari: asosiy gimnastika. «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasiga kiruvchi mashqlar (yurish, yugurish, xarakatli o‘yinlar, sport o‘yinlari va x.k.) dir. Bu yoshdagi bolalar sport turlari (qisqa masofaga yugurish, uzunlikka va balandlikka sakrash, sport uyini) bilan to‘garaklarda shug‘ullanishi mumkin. ⁴⁶
Bular uchun eng muhim vositalardan biri turistik sayrlar poxodlar va velosiped sayrlaridir (poxodlarda xar xil o‘yinlar o‘tkaziladi) 10-11 sinf o‘quvchilari uchun asosiy va yordamchi sport gimnastika mashg‘ulotlarning hamma turlarida majburiy bo‘lib qoladi. Ular «Alpomish» va «Barchinoy» majmuasining mashqlari umumiy jismoniy tayyorlanishda muhim ahamiyatta ega o‘smirlar uchun sportning hamma turlari qulaydir. Bular bilan ko‘p kunlik poxodlar ham uyushtirish mumkin.