Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi

Demokrit Epikur
Oʻrta asrlarda atom toʻgʻrisidagi ta’limotlar sezilarli rivojlanmadi. Bu davrda 
issiqlik hodisalarini tushuntirishda ikki xil tushuncha paydo boʻldi: birinchisining 
asosida atomlarning harakati haqidagi tasavvurlar yotadi, ikkinchisida esa teplorod 
tushunchasi yotadi. R.Broyl va uning shogirdi R.Guk (1635-1703) issiqlik, bu 
modda zarralarining mexanik harakati natijasidir, degan fikrni aytdilar. Bu fikr 
D.Bernulli (1700-1782) tomonidan quvvatlandi. D.Bernulli gazlar bosimi gaz 
molekulalarining idish devoriga urilishlari ta’siri natijasidir, deb tushuntirdi. 
Dalton turli elementlarni oʻzaro ta’sir qildirib kimyoviy birikmalar hosil qilish 
usullarini kuzatdi. U har bir element atomlardan tuzilgan, atom esa moddaning 
boʻlinmas birligidir, deb tushuntirdi. Atom haqidagi tasavvurlarning rivojlanishi 
davomida atomistlar materialistik nuqtai-nazarda turdilar. Jumladan, 
Anaksagor 
fikricha, dunyodagi harakatlarni 
aql 
boshqaradi. Atomistik tasavvurlarga qarshi 
chiqqan 
R.Dekart
(1596-1650) idealistik atom va molekulalarning mavjudligini 
inkor qildilar, ular filosofiyadagi energetizm yoʻnalishi tarafdorlari edilar. 
Atomistik tasavvurlarning rivojlanishida 
1869-yilda D.Mendeleev
tomonidan 
kimyoviy elementlar davriy tizimining
kashf etilishi muhim oʻrin tutdi. 
D.Mendeleev davriy qonuni asosida hali ma’lum boʻlmagan yangi elementlarning 
mavjudligini, ularning fizik va kimyoviy xossalarini oldindan ayta oldi. Lekin bu 
tizim ham koʻp yillar davomida ilmiy jihatdan tushuntirilmadi. 

---

13 
Dekart Anaksango 
XIX asr oxirida moddalar tuzilishi haqidagi fikrlarni tasdiqlovchi bir qator 
hodisalar, tajribalar ma’lum boʻldi. Yorugʻlikning elektromagnit xossalari kashf 
qilindi, ayrim gazlar spektrida empirik qonunlar ixtiro qilindi va moddalar 
atomlardan tuzilgan degan nazariya toʻgʻri ekanligi asoslandi. Atomlar eng kichik 
zarralardan tuzilganligi koʻrsatildi. Vakuum texnikasida past bosimlarni hosil 
qilish usullari kashf etildi. Past bosimli gazlarda elektr razryadlarini kuzatishga 
imkoniyat tugʻildi. Past bosimli gazlardan elektr tokining oʻtishini oʻrganish 
boʻyicha Goldshteyn, Krukslar tadqiqot ishlarini olib bordilar.