O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Ko‟p hujayralilar klassifikatsiyasi. 
Ko‘p hujayralilar (
Metazoa
) kenja dunyosi 
fagotsitellasimonlar- 
Phagocytellozoa
, tuban ko‘p hujayralilar - Parazoa va haqiqiy ko‘p 
hujayralilar - Eumetazoa deb ataladigan uchta bo‘limga ajratiladi. Fagotsitellasimonlar bo‘limiga 
faqat ikkita turni birlashtiruvchi plastinkalilar (Placozoa) tipi, tuban ko‘p hujayralilar (Parazoa)ra 
g‘ovaktanlilar (Spongia) tipi kiradi. Fagotsitellasimonlar va g‘ovaktanlilar tanasidagi 
hujayralarning ixtisoslashmaganligi, nerv sistemasi rivojlanmaganligi va bir xil hujayralarni 
ikkinchi xilga oson aylanishi bilan boshqa ko‘p hujayralilardan ajralib turadi. 
Haqiqiy ko‘p hujayralilar (Eumetazoa) bo‘limi o‘z navbatida radial simmetriyalilar yoki 
ikki qavatlilar (Radiata) hamda ikki tomonlama simmetriyalilar (Bilateria) kichik bo‘limlarga 
ajratiladi. Radial simmetriyalilarga bo‘shliqichlilar va ninaterililar tiplari kiradi. Ikki tomonlama 
simmetriyali hayvonlarni ham o‘z navbatida tana bo‘shliqqa ega bo‘lmagan parenximatoz 
hayvonlarga (yassi chuvalchanglar, nemertinlar, mollyuskalar tiplari); birlamchi tana 
bo‘shlikdilarga (to‘garak chuvalchanglar, tikanboshlilar tiplari), ikkilamchi tana bo‘ shlikdilar, 
ya‘ni selomik hayvonlarga (halqali chuvalchanglar, ignaterililar, xordalilar) va aralash tana 
bo‘shliqlilar (bo‘g‘imoyoqdilar tipi)ga ajratish mumkin. 
Embrional tuzilishiga binoan selomli hayvonlarni ham birlamchi og‘izlilar (Protostomia) 
va ikkilamchi og‘izlilar (Deuterostomia) guruhlariga ajratiladi. Birlamchi og‘izlilarning 
embrional rivojlanishi davrida hosil bo‘lgan birlamchi og‘iz (blastopor), ular voyaga yetgan dav-
rida ham og‘iz teshigi bo‘lib qolaveradi. Bu guruhga halqali chuvalchanglar, mollyuskalar, 
bo‘g‘imoyoqdilar va onixoforalar tipi kiradi. Ikkilamchi og‘izlilarning embrional rivojlanishidagi 
hosil bo‘lgan birlamchi og‘iz voyaga yetgan hayvonning chiqarish teshigiga aylanadi. 
Ikkilamchi, ya‘ni haqiqiy og‘iz teshigi esa keyinchalik mustaqil holda, ko‘pincha chiqarish 
teshigi joylashgan qutbning qarama-qarshi tomonida hosil bo‘ladi. Bu guruhga ignaterililar, 
chalaxordalilar va xordalilar tiplari kiradi. Qiljag‘lilar va pogonoforalarning embrional ri-
vojlanishi yuqorida ko‘rsatilgan ikkita guruhning birortasiga ham o‘xshamaydi. Shuning uchun 
bu ikki tip vakillarini birlamchi yoki ikkilamchi og‘izlilarga kiritib bo‘lmaydi.