O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika

"Erkin fuqaro ma'naviyatini, ozod shaxsni shakilantirish masalasi 
oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir.Boshqacha aytganda, biz о 'z haq-
huquqlarini taniydigan, o'z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir 
bo'layotgan voqea-hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashadigan, ayni 
zamonda, shaxsiy manfaatlarini mam-lakat va xalq manfaatlari bilan uyg'un 
holda ko'radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalashimiz 
kerak»'. 
Prezidentimizning 
Islom 
Karimovning 
Milliy-Ma‘naviy 
tiklanish 
konsepsiyаsida ilgari surilgan g‗oyalar bugungi kunda milliy ma‘naviyatni 
rivojlantirish davlat siyosatida ustuvor vazifa sifatida belgilanishga xizmat qilib 
kelmokda. 
Islom Karimov o‗z asarlarida mamlakatimizda milliy ma‘naviyatni tiklash 
va rivojlantirish davlat siyosatida ustuvor vazifa ekanligiga e‘tiborni qaratib, 
quyidagi konseptual g‗oyani ilgari suradi. U shunday yozadi: «Oldin odamlarga 
moddiy boylik berish, so‗ngra ma‘naviyat to‗g‗risida o‗ylash kerak deydiganlar 
haq bo‗lmasa kerak. Ma‘naviyat — insonning, xalqning, jamiyat, davlatning kuch-
qudratidir. U yo‗q joyda hech qachon baxt-saodat bo‗lmaydi...». 
Bu kabi savollarning son-sanog‗i yo‗q. Mana shularning o‗zi ham milliy 
ma‘naviyatimizning naqadar toptalganligini ta‘kidlovchi misollardir. 

---

Bunday imkoniyatlarni qo‗lga kiritishimizda xalqimiziing sevimli farzandi, 
ulkan davlat va siyosat arbobi, yetuk olim, vatanparvar va millatparvar inson 
otamiz Islom Karimovning yetakchilik va rahbarlik roli asosiy rol o‗ynadi. 
Mustaqillik yillari Qur‘oni Karim o‗zbek tiliga tarjima qilinib, ko‗p nusxada 
chop etildi. Imom al-Buxoriyning to‗rt jildlik hadislarini chop etish tugallandi. Xoja 
Ahmad Yassaviyning «Hikmatlar» to‗plami chop etildi.Ko‗plab Qur‘oni Karim 
sharhlariga oid kitoblar ham chop etilganligini va ulardan xalqimiz bahramand 
bo‗layotganligining guvohi bo‗lib turibmiz. 
Mustaqillik yillari Iydi Ramazon va Qurbon hayit kunlari Diniy 
qadriyatlarimizning bayrami sifatida nishonlanmoqda. Navro‗z umumxalq bayrami 
sifatida xalqimiz hayotidan mustahkam o‗rin oldi.Har yili 3000 dan ortiq 
vatandoshlarimiz muborak haj safarlarini ado etmoqdalar. Mustaqillik yillari 
ko‗plab masjid va madrasalar ta‘mirlandi. 
Amir Temur, Mirzo Ulug‗bek, Bobur Mirzolarning nomi qayta tiklandi. Amir 
Temur tavalludining 660 yilligi, Mirzo Ulug‗bekning esa 600 yilligi keng 
nishonlandi va shu munosabat bilan yurtimizda beqiyos ma‘naviy-ma‘rifiy ishlar 
amalga oshirildi. 
Mustaqillik tufayli milliy istiqlolimiz kurashchilari Abdulla Qodiriy, 
Cho‗lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Behbudiy va boshqalarning nomi tiklandi, asarlari 
chop etildi, ular tavallud topgan kunlar umummilliy bayram sifatida nishonlandi. 
Qatag‗on yillarida millatimiz mustaqilligini ta‘minlash yo‗lida qurbon 
bo‗lgan xalqimizning ana shu sevikli farzandlarining muborak nomlarini 
abadiylashtirish maqsadida Vatanimiz poytaxti Toshkent shahrida Shahidlar 
hiyoboni barpo ztildi. 
Uzoq tariximiz, boy madaniyatimiz, serqirra ma‘naviyatimizdan guvohlik 
beruvchi Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik to‗ylari 1997 yidda katta 
tantanalar bilan nishonlandi. 
2000 yili esa ilohiyot ilmining darg‗asi Abu Mansur al-Moturidiyning 
muborak yubileyi muvaffaqiyatli ravishda nishonlandi. 2001 yilda esa yana bir 

---

ulkan merosimiz hisoblangai «Avesto»ning 2700 yilligi va 2002 yilda Termiz 
shahrining 2500 yilligi nishonlandi. 
Bugungi kunda mamlakatimizning eng iqtidorli 2000 dan ortiq yoshlari 
rivojlangan xorijiy mamlakatlarning oliy o‗quv yurtlarida ta‘lim olmoqdalar. 
«Mahalla», «Kamolot». «Sog‗lom avlod uchun», «Nuroniy», «Ulug‗bek», 
«Umid», «Ustoz» kabi jamg‗armalar ham Prezidentimiz tashabbusi bilan vujudga 
keldi.
Shuning bilan bir qatorda milliy-ma‘naviy tiklanish borasida ko‗lami 
jihatidan juda katta vazifalar turibdi. Biz millatimiz tarixi va merosini chuqur 
o‗rganishimiz lozim bo‗ladi. Zero, Prezidentimiz Islom Karimov ta‘kidlaganidek, 
«Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma‘naviyati orqali bilamiz, 
tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz»1. 
Demak, ma‘naviyat insonning insoniylik mohiyatini belgilovchi o‘zak 
tomiri, insonni mustaqil shaxs sifatida qiyofalanishining bosh manbai desak, 
yanglishmas ekanmiz. Millat ma‘naviyati esa o‘tmishda, bugun va kelajakdagi 
ushbu millatga aloqador barcha shaxslar ma‘naviyatining majmuidan iborat, deyish 
mumkin. Shu bilan birga ajdodlarimiz yana qaysi manbani o‘z ma‘naviyatlarini 
shakllantirishga asos qilib olgan bo‘lsalar, o‘sha manbalar ham millat 
ma‘naviyatiga bevosita aloqador bo‘lib qoladi. Masalan, xalqimiz 1300 yil ilgari 
islom dinini qabul qilgan bo‘lsa, demak, bu e‘tiqodning asos manbalari bo‘lmish 
Qur‘oni karim va Hadisi shariflarsiz milliy ma‘naviyatimizni tasavvur qilib 
bo‘lmaydi. Imomi A‘zam, Imom G‘azzoliy, Ibn al-Arabiyning ma‘naviy merosi 
haqida ham shunday deyish mumkin. 
Aslida milliy ma‘naviyat nazariyasini yaratish uchun qaysi manbalarga 
tayanish, uning asoslarini qaerlardan qidirish kerakligi Prezident asarlarida 
avvalboshidanoq aniq ko‘rsatib berilgan edi va yangi kitobda yana birma-bir sanab 
chiqilgan. Bu manbalardan eng birinchi va asosiysi buyuk ajdodlarimiz merosidir. 
1
Karimov I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo‗q.. 9-bet. 

---

Buyuk ajdodlarimiz bizga qoldirgan ulkan meros – milliy ma‘naviyatimiz 
nazariyasini shakllantirish uchun butun kerakli unsur va tarkiblarni yaratib qo‘yipti, 
faqat uni xolis nazar bilan astoydil qidirsak, kifoya. Mustaqillikning dastlabki 
yillaridan boshlab muntazam davom etib kelayotgan qutlug‘ an‘ana – ulug‘ 
bobolarimiz, dunyoga dong taratgan, jahon jamoatchiligi allaqachon o‘z muqaddas 
mulki deb tan olgan ma‘naviy meros sohiblarining yubileylarini mamlakat va jahon 
miqyosida nishonlash haqidagi farmonlar va ularning ijrosi ayni shu masala – milliy 
ma‘naviyatimiz sarchashmalariga butun xalqimiz va, birinchi navbatda, yosh avlod 
e‘tiborini jalb etish maqsadini ko‘zda tutadi. 
Demak, milliy ma‘naviyatni biz qandaydir o‘zga yurtlarda yaratilgan falsafiy 
qarashlardan, sobiq Sho‘rolar davrida bizga tiqishtirilgan uydirma mafkuralardan 
keltirib chiqarishga urinmay, o‘z xalqimiz va millatimizning azaliy qadriyatlariga 
murojaat
Milliy ma'naviyatda - milliy manfaat ham muhim rol o'ynaydi. Sobiq 
Sho'rolar davrida milliy manfaatni millatchilikka yo'yganlar va milliy manfaat 
yuzasidan harakat qilgan kishilarni, rahbarlar va yozuvchilarni millatchi deb 
badnom 
etganlar. 
O'zbek xalqi uchun umuminsoniy ma'naviyat bilan birga milliy ma'naviyat va uning 
boyliklari ham g'oyat qimmatlidir. Bularga o'zbek xalqining o'zi yaratgan, boyitgan, 
saqlab kelayotgan, avloddan-avlodga o'tib, boyib, sayqal topib, rivojlanib 
borayotgan milliy-ma'naviy boyliklar, ajdodlardan qolgan axloqiy an'ana, 
marosimlar, axloqiy pand-nasihatlar va hokazolar kiradi. 
O'rta Osiyolik mutafakkirlarning ilmiy merosida, manbalarda o'zbeklarda 
qadrlangan, o'zbekona axloq, odobga oid ma'naviy fazilatlar haqida ko'plab 
qimmatli fikr, ma'lumotlar mavjuddir.Zahiriddin Muhammad Bobur o'zining 
«Boburnoma» asarida o'zbeklarga xos bo'lgan ko'plab ma'naviy-axloqiy sifatlarni 
tasvirlaydi. Bular iymon va e'tiqodlilik, andishalilik, oilaga muhabbat, bolajonlik, 
halollik, birovning haqiga xiyonat qilmaslik, farzandlarning ota-onalariga, aka-uka, 
opa-singil, qarindosh-urug'lariga mehribonligi, diniy qadriyatlarga rioya qilish, 

---

savodxonlik, sahovatlilik, xushfe'llik, shirinso'zlik, mardlik, odillik, hayolilik, 
sahiylik, odamiylik, oq ko'ngillilik, mehnatsevarlik va boshqalardir. 
O'rta Osiyoga sayohatga kelgan German Vamberi «Buxoro yoxud 
Mavorounnahr tarixi» asarida Oltin O'rdadagi o'zbeklarning musulmoncha 
tarbiyalanganini, savdo-sotiqda og'ir vazminligini, oq ko'ngillilik va samimiyligini, 
kamgapligini, 
sadoqatliligini, 
dovyurakligini, 
shinavandligini, 
oilaviy 
munosabatlarda pokligini, mulohazaliligi, andisha bilan to'g'ri so'zlashishini, ota-
onaga hurmati va e'tiqodi kuchliligini, birinchi bo'lib o'tirmaslik va birinchi bo'lib 
so'zlashmasligini, mug'ombirlikni bilmasligini, dinga e'tiqodi kuchli bo'lib, bu 
jihatdan anatoliyali turklarga 
o'xshashligini ko'rsatgan. 
O'zbek xalqining hozirgi milliy ma'naviyati va qadriyatlari o'tmish milliy 
ma'naviyatining davomi bo'lib ularga do'stlik, o'rtoqlik, mehmondo'stlik, 
odamgarchilik, insonparvarlik, axloqiy teranlik, tadbirkorlik, fazilatlilik, saxiylik, 
xushmuomalalilik, jamoa ichida o'zini tuta bilishlik, hayolilik, sizlab muomala 
qilish, ozodalik, xushchaqchaqlik, xushfe'llik, mardlik, samimiylik, lutfi karamlilik, 
ro'zg'orparvarlik, shirinso'zlik, tashabbuskorlik, ona-yurt va xalqiga muhabbatlilik, 
insoflilik, diyonatlilik, rostgo'ylik, halollik, oru-nomuslilik, to'g'rilik, rejalilik, 
poklik, sabr-andishalik, vazminlik, hojatbarorlik, ota-ona va kattalarni hurmat qilish, 
mehnatsevarlik, o'tmishga hurmat, insoflilik, iymonlilik, milliy g'urur, mustaqillikni 
qadrlash, vatanparvarlik, millatparvarlik va boshqa milliy, ma'naviy - axloqiy 
fazilatlar kiradi. 
Millat, xalq bor ekan uning ma'naviy dunyosida milliy jihatlar doim saqlanib 
qoladi. O'zbeklarning milliy ma'naviyati, erkak va ayollarning o'ziga xos sharqona 
axloqiy fazilatlari, ota-ona, farzandlar, qo'ni-qo'shnilar, mahalla-ko'y aloqalari, 
halollik, iymon, vijdon bilan bog'liq ma'naviyati faqat o'tmish sadosi emas, balki 
hozirgi kun uchun ham xosdir. 
O'zga millatlarning ma'naviy qadriyatlari qanchalik ta'sir ko'rsatmasin 
kattalarga, ota-onaga hurmat, kamtarlik, halollik, iymon, mehnatsevarlik, 
mehmondo'stlik singari milliy ma'naviy fazilatlarimiz barqarordir.Chunki bu 
ma'naviy xislatlar avloddan-avlodga o'tib qon-qonimizga singib ketgan. Ayollarimiz 

---

qanchalik zamonaviylashmasinlar, ular hayo, ibo, nomus bobida, oila, qarindosh-
urug'larga nisbatan munosabat bobida sharqona, o'zbekona fazilatlarni tark 
etmaydilar. Millat bor ekan, uning ma'naviyati saqlanib qoladi va rivojlanaveradi 
Yuqorida ta'kidlaganimizdek, ota-onani, yoshi ulug'larni va kichiklarning 
izzatini o'z o'rniga qo'yish, hurmat qilish ham milliy ma'naviyatimizga kiradi. Bu 
yo'l istiqlol va istiqbol muammolarini o'tmishning boy tajribasi bilan bog'lashga 
yaqindan yordam beradi. 
Odatda kishilar ko'pincha ikki ishda katta xatoga yo'l qo'yadilar.Birinchisi - 
yoshlarni hali yosh deb, ularga ishonmaganida, ikkinchisi - keksalarni qariya deb 
chetga surib qo'yganida. Yoshlarda kelajakka intilish bilan bog'liq bo'lgan katta 
tashabbus, kuch va g'ayrat bo'ladi. Keksalar esa hayot yo'lida ko'p issiq va sovuq 
kunlarni boshdan kechirib, boy tajriba orttirgani uchun ularda uzoqni o'ylab, 
bosiqlik bilan ish qilish, yetti o'lchab bir kesish singari ma'naviy boylik va yetuk 
tafakkur salohiyati bor. O'zbeklarning «qari bilganni pari bilmas», degan hikmatida 
ko'p ma'no bor. Yoshlarning tashabbusi, kuchi, g'ayrati keksalarning boy hayotiy 
tajribasi bilan bog'langandagina yaxshi ijobiy samara beradi. Keksa avlodning 
bilimi, hayot tajribasi yoshlar uchun ma'naviy kamolot va ibrat maktabidir. Keksa 
avlodning hayot tajribasini mensimaslik hamma davrlarda ham jamiyat uchun 
falokatli oqibatlarga olib kelgan. Chunonchi, 1920-30 yillarda hali hayotda biror 
og'ir saboqni ko'rmagan, baland-pastni bilmagan 15-17 yoshlik komsomollar ko'plab 
ishbilarmon, mehnatsevar dehqonlarni quloq qilish, molu-mulkini musodara etib, 
uzoq yerlarga badarg'a qilish vazifasini o'z zimmasiga olgani xam katta iqtisodiy, 
ijtimoiy, ma'naviy bo'xronlarga sabab bo'ldi. Hozir ham keksalarning qadriga 
yetmaydigan, ularni mensimaydigan yoshlar oz emas.Bu o'zbek milliy 
ma'naviyatidagi salbiy bir hol, ko'rinish.Uning oldini olish zarur.Sovet totalitar 
tuzumi sharoitida ma'naviy-axloqiy fazilatlarning milliy jihatlari, an'analarini inkor 
etish yoki kamsitish kuchaydi.Ularni ma'naviy qoloqlik ifodasi sifatida talqin etildi. 
Sharq xalqlarining, jumladan o'zbek xalqining ming yillik ma'naviy boyliklarini 
o'zida mujassamlashtirgan hadislar, shariat hukmlari diniy xurofat sifatida qoralandi. 

---