O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

4.Oilaviy munosabatlarning asosiy bosqichlari.
 
 
1. 
Uchrashish  davri
-boshqa  jins  vakilidan  tajriba 
olish,  nikoh  sherigi  o‘zini  ruhan  yaqin  kishisini 
tanlash.  Ba’zilar  uchun  bu  davr  haddan  tashqari 
cho‘ziladi.  Yoshlar  o‘z  oilasi  ichida  yolg‘on 
sabablarga ko‘ra nikoh oldini olish mumkin  lekin 

---

261 
 
shu  yo‘l  bilan  ham  ular  ota-onalari  bilan  bo‘lgan  kelishmovchilik  va  ziddiyatli 
munosabatlar  kishanlaridan  o‘zlarini  ozod  qilish  uchun  muddatidan  oldin 
turmushga  intilishlari  mumkin  yoki    sevgan  insoni  bilan  nikoh  qurishga  sharoiti 
yo‘l qo‘ymaydi (iqtisodiy ta’minlanmaganlik,  uy-joy muammosi, va boshqalar.). 
2. 
Nikoh  va  farzandsiz  bosqich
.  Bu  bosqichda  er-xotinning  ijtimoiy  holati 
o‘zgaradi va oilaning tashqi va ichki chegaralarini aniqlash kerak bo‘ladi. Ijtimoiy, 
hissiy, jinsiy va boshqa muammolar yuzaga kelishi mumkin. 
His-tuyg‘ular  shiddatidagi  o‘zgarishlarni  qabul  qilish,  ota-onalar  bilan 
psixologik  va  fazoviy  masofani  o‘rnatish,  oilaning  kundalik  hayotini  tashkil 
etishda 
hamkorlik 
tajribasiga 
ega 
bo‘lish,  oilaviy  rollarni  dastlabki 
muvofiqlashtirishni qabul qilish va o‘tkazish lozim. Bu bosqichda har bir turmush 
o‘rtog‘ining mansabi va birinchi farzand ko‘rish imkoniyati masalalari muhokama 
qilinadi. 
3. 
Yosh bolali yosh oila.
 Otalik va onalik bilan bog‘liq rollarning bo‘linishi, 
ularni  muvofiqlashtirish,  yangi  oilaviy  turmush  sharoitlarini  moliyaviy  qo‘llab-
quvvatlash,  yuqori  jismoniy  va  ruhiy  yuklarga  moslashish,  er-xotinning  oiladan 
tashqaridagi  umumiy  faoliyatini  cheklash,  yolg‘iz  qolish  imkoniyatining  kamligi 
va  boshqalarinobatga  olinadi,  er-xotinlar  ota-onalik  vazifasini  amalga  oshirish 
boshlanishiga o‘tadilar. Ota-ona mavqeini shakllantirish ko‘p jihatdan hal qiluvchi 
jarayon bo‘lib, har ikkala ota-ona uchun ham inqiroz bo‘lib, u asosan oilada bolalar 
rivojlanishining  taqdirini,  bola-ota-ona  munosabatlarining  tabiatini  va  ota-ona  o‘z 
shaxsining  rivojlanishini  belgilaydi.  Ota-onaning  yangi  rollari  paydo  bo‘ladi; 
ularning ota-onalari bobo-buvilari (katta-bobo) bo‘ladilar. 
Bu  davrning  juda  muhim  muammosi  faqatgina  oila  bilan  cheklangan 
onaning  o‘z-o‘zini  anglash  muammosi  bo‘lishi  mumkin.  U  erining  faol  hayotiga 
nisbatan norozilik va hasad his-tuyg‘ulariga ega bo‘lishi mumkin. Nikoh xotinning 
bola  tarbiyasiga  bo‘lgan  talablari  oshgani  sayin  buzila  boshlashi  mumkin,  er  esa 
xotini va bolasining o‘z ishi va mansabiga aralashayotganini sezadi. 
4. 
Maktab bolalari bilan oila (o‘rta yoshli oila).
 Bolaning maktabga kirgan 
vaqti  ko‘pincha  oilada  inqiroz  boshlanishi  bilan  kechadi.  Ota-onalar  o‘rtasidagi 
ziddiyat yanada oydinlashadi, chunki ularning o‘quv faoliyati mahsuli jamoatchilik 
kuzatuvi  ob’ektiga  aylanadi.  Ular  birinchi  marta  bolaning  ulg‘ayib,  uydan  chiqib 
ketishi va ular bir-birlari bilan yolg‘iz qolishlarini boshdan kechirishadi. 
5. 
Bolalarni  tark  etadigan  yetuk  oila. 
Odatda  oila  rivojlanishining  bu 
bosqichi  er-xotinning  o‘rta  hayot  inqiroziga  mos  keladi.  Bolalar  uyda  kamroq 
bo‘ladi va ular oilada ayniqsa muhim rol o‘ynaganini anglaydilar. Ehtimol, bolalar 
orqali ota-onalar bir-birlari bilan muloqot qilishgan, yoki ularga g‘amxo‘rlik qilish 
va  ularga  bo‘lgan  muhabbat  er-xotinni  birlashtirgani  oydinlashadi.  Ota-onalar 
to‘satdan bir-biri bilan gapirish uchun munosabat o‘rnatish uchun biron bir mavzu 
tpolmasligi 
mumkin. 
Bolalar 
tug‘ilishi 
tufayli 
kechiktirilgan 
eski 
kelishmovchiliklar va muammolar birdan avj oladi. 

---

262 
 
Faqat  bitta  ota-ona  bo‘lgan  oilalarda  bolaning  ketishini  yolg‘iz  qolganlarida 
keksalikning boshlanishi deb his qilishlari mumkin. To‘laqonli oilalarda bu davrda 
ajralishlar  soni  ko‘payadi.  Ko‘pincha,  bu  vaqtga  kelib  oilaning  muammolarni  hal 
qilish uchun ham, ulardan qochish uchun ham ishlab chiqilgan stereotiplar yetarli 
emas.  Bu  bosqich  yuqori  darajadagi  xavotir  bilan  ajralib  turadi.  Oilaviy 
munosabatlarga  xos  bo‘lgan  sevgi,  umidsizlik,    nikohdan  sub’ektiv  qoniqish 
hissining  pasayishi  tajribalari  er-xotin  munosabatlaring  keskinlashuviga  olib 
keladi.  Ajrimlar  bu  bosqichda  kam  emas  chunki,    hayot  safarining  oxiri  qayta 
ko‘rib  chiqish  va  shaxsiy  o‘sishi  uchun  yangi  hayot  maqsadlari  va  yangi 
imkoniyatlar uchun boshqa insonni topish orqali o‘z-o‘zini amalga oshirish, yangi 
imkoniyatlarni  topish,  hissiy  yaqin  munosabatlarni  yo‘lga  qo‘yish  uchun  er-
xotinning  istagini  aks  ettiradi.  Boshqa  hamkor  qidirish,  hayot  natijalarini  salbiy 
qayta  ko‘rib  chiqish  va  bir  urinish  sifatida  "toza  shifer  bilan  hayot  boshlash"  bu 
davrga  xosdir.  O‘rta  hayot  inqirozining  bunday  yechimi  shaxsiy  axloqiylikning 
yetishmasligi va avvalgi oila tizimining resurslarini safarbar qilish asosida yoshga 
oid rivojlanish muammolarini konstruktiv ravishda hal qila olmaslik bilan bog‘liq. 
6. 
Qarish  yoshdagi  oila
.  Bu  bosqichda,  katta  oila  a’zolari  nafaqaga 
chiqishadi  ushbu  bosqichda  oilaviy  munosabatlar  qayta  tiklanadi  va  oilaviy 
vazifalarga yangi mazmun beriladi 
7. 
Oilaviy  hayot  siklining  oxirgi  bosqichi.
  Oilaviy  hayot  siklining  avvalgi 
bosqichlaridan  farqli  o‘laroq,  uning  roli  tuzilishini  o‘zgartirish  zarurati  er-
xotinning  notekis  qarishi  va  ularning  avvalgi  imkoniyatlarini  yo‘qotishi  bilan 
belgilanadi. Kasbiy faoliyatni tugatish omili ham katta ahamiyatga ega. 
Ayollar ancha muvaffaqiyatli va nafaqaxo‘r vaziyatga tezroq moslashishadi. 
Ular,  odatda,  oilada  uy  bekasi  dam  olish  tashkilotchisi  va  h.k  sobiq  maqomini 
saqlab qoladi. Oilada erning roli ko‘pincha "boquvchi" roli bilan chegaralanadi. Ish 
bilan bandlikni tugatish taqdirda, u bu rolni yo‘qotadi va oilada unga nisbatan talab 
yo‘qolganini his qiladi. 
Oila  hayotining  bu  bosqichida  o‘rta  avlod  ayniqsa  muhim  rol  o‘ynay 
boshlaydi, o‘rta avlod kasal va yordamga muhtoj keksa ota-onalarni hissiy qo‘llab-
quvvatlash  va  parvarish  qilish  ularga  bog‘liq.  Bu  bosqichda  xarakterli  yana  bir 
muammo  bevalik  va  turmush  o‘rtog‘ining  halok  bo‘lishidan  so‘ng  hayotni  yangi 
modeli shakllantirish hisoblanadi.