261
shu yo‘l bilan ham ular ota-onalari bilan bo‘lgan kelishmovchilik va ziddiyatli
munosabatlar kishanlaridan o‘zlarini ozod qilish uchun muddatidan oldin
turmushga intilishlari mumkin yoki sevgan insoni bilan nikoh qurishga sharoiti
yo‘l qo‘ymaydi (iqtisodiy ta’minlanmaganlik,
uy-joy muammosi, va boshqalar.).
2.
Nikoh va farzandsiz bosqich
. Bu bosqichda er-xotinning ijtimoiy holati
o‘zgaradi va oilaning tashqi va ichki chegaralarini aniqlash kerak bo‘ladi. Ijtimoiy,
hissiy, jinsiy va boshqa muammolar yuzaga kelishi mumkin.
His-tuyg‘ular shiddatidagi o‘zgarishlarni qabul qilish, ota-onalar bilan
psixologik va fazoviy masofani o‘rnatish, oilaning kundalik hayotini tashkil
etishda
hamkorlik
tajribasiga
ega
bo‘lish, oilaviy rollarni dastlabki
muvofiqlashtirishni qabul qilish va o‘tkazish lozim. Bu bosqichda har bir turmush
o‘rtog‘ining mansabi va birinchi farzand ko‘rish imkoniyati masalalari muhokama
qilinadi.
3.
Yosh bolali yosh oila.
Otalik va onalik bilan bog‘liq rollarning bo‘linishi,
ularni muvofiqlashtirish, yangi oilaviy turmush sharoitlarini moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash, yuqori jismoniy va ruhiy yuklarga moslashish, er-xotinning oiladan
tashqaridagi umumiy faoliyatini cheklash, yolg‘iz qolish imkoniyatining kamligi
va boshqalarinobatga olinadi, er-xotinlar ota-onalik vazifasini amalga oshirish
boshlanishiga o‘tadilar. Ota-ona mavqeini shakllantirish ko‘p jihatdan hal qiluvchi
jarayon bo‘lib, har ikkala ota-ona uchun ham inqiroz bo‘lib, u asosan oilada bolalar
rivojlanishining taqdirini, bola-ota-ona munosabatlarining tabiatini va ota-ona o‘z
shaxsining rivojlanishini belgilaydi. Ota-onaning yangi rollari paydo bo‘ladi;
ularning ota-onalari bobo-buvilari (katta-bobo) bo‘ladilar.
Bu davrning juda muhim muammosi faqatgina oila bilan cheklangan
onaning o‘z-o‘zini anglash muammosi bo‘lishi mumkin. U erining faol hayotiga
nisbatan norozilik va hasad his-tuyg‘ulariga ega bo‘lishi mumkin. Nikoh xotinning
bola tarbiyasiga bo‘lgan talablari oshgani sayin buzila boshlashi mumkin, er esa
xotini va bolasining o‘z ishi va mansabiga aralashayotganini sezadi.
4.
Maktab bolalari bilan oila (o‘rta yoshli oila).
Bolaning maktabga kirgan
vaqti ko‘pincha oilada inqiroz boshlanishi bilan kechadi. Ota-onalar o‘rtasidagi
ziddiyat yanada oydinlashadi, chunki ularning o‘quv faoliyati mahsuli jamoatchilik
kuzatuvi ob’ektiga aylanadi. Ular birinchi marta bolaning ulg‘ayib, uydan chiqib
ketishi va ular bir-birlari bilan yolg‘iz qolishlarini boshdan kechirishadi.
5.
Bolalarni tark etadigan yetuk oila.
Odatda oila rivojlanishining bu
bosqichi er-xotinning o‘rta hayot inqiroziga mos keladi. Bolalar uyda kamroq
bo‘ladi va ular oilada ayniqsa muhim rol o‘ynaganini anglaydilar. Ehtimol, bolalar
orqali ota-onalar bir-birlari bilan muloqot qilishgan, yoki ularga g‘amxo‘rlik qilish
va ularga bo‘lgan muhabbat er-xotinni birlashtirgani oydinlashadi. Ota-onalar
to‘satdan bir-biri bilan gapirish uchun munosabat o‘rnatish uchun biron bir mavzu
tpolmasligi
mumkin.
Bolalar
tug‘ilishi
tufayli
kechiktirilgan
eski
kelishmovchiliklar va muammolar birdan avj oladi.
262
Faqat bitta ota-ona bo‘lgan oilalarda bolaning ketishini yolg‘iz qolganlarida
keksalikning boshlanishi deb his qilishlari mumkin. To‘laqonli oilalarda bu davrda
ajralishlar soni ko‘payadi. Ko‘pincha, bu vaqtga kelib oilaning muammolarni hal
qilish uchun ham, ulardan qochish uchun ham ishlab chiqilgan stereotiplar yetarli
emas. Bu bosqich yuqori darajadagi xavotir bilan ajralib turadi. Oilaviy
munosabatlarga xos bo‘lgan sevgi, umidsizlik, nikohdan sub’ektiv qoniqish
hissining pasayishi tajribalari er-xotin munosabatlaring keskinlashuviga olib
keladi. Ajrimlar bu bosqichda kam emas chunki, hayot safarining oxiri qayta
ko‘rib chiqish va shaxsiy o‘sishi uchun yangi hayot maqsadlari va yangi
imkoniyatlar uchun boshqa insonni topish orqali o‘z-o‘zini amalga oshirish, yangi
imkoniyatlarni topish, hissiy yaqin munosabatlarni yo‘lga qo‘yish uchun er-
xotinning istagini aks ettiradi. Boshqa hamkor qidirish, hayot natijalarini salbiy
qayta ko‘rib chiqish va bir urinish sifatida "toza shifer bilan hayot boshlash" bu
davrga xosdir. O‘rta hayot inqirozining bunday yechimi shaxsiy axloqiylikning
yetishmasligi va avvalgi oila tizimining resurslarini safarbar qilish asosida yoshga
oid rivojlanish muammolarini konstruktiv ravishda hal qila olmaslik bilan bog‘liq.
6.
Qarish yoshdagi oila
. Bu bosqichda, katta oila a’zolari nafaqaga
chiqishadi ushbu bosqichda oilaviy munosabatlar qayta tiklanadi va oilaviy
vazifalarga yangi mazmun beriladi
7.
Oilaviy hayot siklining oxirgi bosqichi.
Oilaviy hayot siklining avvalgi
bosqichlaridan farqli o‘laroq, uning roli tuzilishini o‘zgartirish zarurati er-
xotinning notekis qarishi va ularning avvalgi imkoniyatlarini yo‘qotishi bilan
belgilanadi. Kasbiy faoliyatni tugatish omili ham katta ahamiyatga ega.
Ayollar ancha muvaffaqiyatli va nafaqaxo‘r vaziyatga tezroq moslashishadi.
Ular, odatda, oilada uy bekasi dam olish tashkilotchisi va h.k sobiq maqomini
saqlab qoladi. Oilada erning roli ko‘pincha "boquvchi" roli bilan chegaralanadi. Ish
bilan bandlikni tugatish taqdirda, u bu rolni yo‘qotadi va oilada unga nisbatan talab
yo‘qolganini his qiladi.
Oila hayotining bu bosqichida o‘rta avlod ayniqsa muhim rol o‘ynay
boshlaydi, o‘rta avlod kasal va yordamga muhtoj keksa ota-onalarni hissiy qo‘llab-
quvvatlash va parvarish qilish ularga bog‘liq. Bu bosqichda xarakterli yana bir
muammo bevalik va turmush o‘rtog‘ining halok bo‘lishidan so‘ng hayotni yangi
modeli shakllantirish hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
