O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

 Etnik guruhlar psixologiyasi 
 
Ijtimoiy  psixologiyada  katta  guruhlar  ichida  etnik  guruhlar  psixologiyasi, 
ya’ni  etnopsixologiya  bo‘yicha  ko‘proq  tadqiqotlar  o‘tkazildi.  Ayniqsa,  hozirgi 
davrda har bir respublikalar alohida, mustaqil davlat mavqeini olgan, lekin boshqa 
tomondan  qaraganda,  hamdo‘stlik  mamlakatlari  ittifoqi  sharoitida  millatlar 
o‘rtasida  muttasil  aloqalar  mavjudligidan  kelib  chiqib,  milliy  psixologiya 
masalalari  kun  tartibida  avvalgidan  ham  muhim  masala  sifatida  qo‘yilmoqda. 
Shuning  uchun  ham  katta  guruhlar  ichida  milliy  guruhlarga  ko‘proq  e’tibor 
berishni  lozim  topdik,  bunday  e’tiborning  yana  bir  boisi  –  O‘zbekistonda  bu 
sohada  nisbatan  tadqiqotlarning  ko‘proq  o‘tkazilganligi,  lekin  ular  ko‘p  hollarda 
milliy psixologiya darajasiga olib chiqilmaganligidandir. 
Milliy psixologiya nima va uni qanday qilib o‘rganish mumkin? Bu hozirda, 
ya’ni  mustaqil  O‘zbekiston  sharoitida,  ko‘pgina  tadqiqotchilarni  qiziqtirayotgan 
masaladir.  Chunki  davr  etnopsixologiyadan  shunday  empirik  ma’lumotlar 
kutmoqdaki,  u  faqatgina  milliy  ongga  taalluqli  bo‘lgan  hozirgi  va  o‘tmishdagi 
holatni  emas,  balki  millatning  ertangi  kunini,  uning  ongi  qaysi  tomonga 
o‘zgarishini,  millatlararo  sodir  bo‘ladigan  jarayonlarni  bashorat  qilmog‘i  lozim. 
Buning  uchun  esa  unga  kuchli  etnopsixologik  nazariya  va  ishonchli  metodlar 

---

242 
 
kerak.  O‘zbekiston  olimlari  oxirgi  paytlarda  masalaning  xuddi  ana  shu  tomoniga 
katta  e’tibor  bermoqdalar.  Chunki  sobiq  Ittifoq  sharoitining  o‘zi  ana  shunday 
kuchli  nazariyaning  bo‘lishi  uchun  anchagina  to‘g‘anoq  bo‘lgan,  empirik 
tadqiqotlar  esa,  avval  ta’kidlaganidek,  tor  guruhlar  doirasidan,  avvalo,  oilalar 
doirasidan chiqmagan edi.  
 
 
 
Etnopsixologik xususiyatlar o‘zining kelib chiqishi jihatidan xalqning bunut 
o‘tmishi, hayot tarzi va tarixi bilan bog‘lanib ketgan bo‘lib, bu xususiyatlar millat 
shakllanmasdan  avvalroq  vujudga  kela  boshlagan  bo‘ladi.  Ma’lumki,  millat  etnik 
birlik  taraqqiyotining  eng  yuqori  bosqichida  vujudga  keladi.  Etnopsixologik 
xususityalarning ayrim belgilari kishilar birligining hamma tarixiy davrlarida, ya’ni 
urug‘,  qabila,  ellatlarga  ham  xosdir.  Etnopsixologik  xususiyatlar  ayrim 
tadqiqotchilar ko‘rsatganidek faqat bir omil – tabiiy muhit ta’siri bilangina vujudga 
kelib qolmay, uning vujudga kelishida uchta omil ta’sir ko‘rsatadi.