O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti mavzu : Odam genetikasining tadqiqot metodlari va uni o’rganishning nazariy va amaliy ahamiyati bajardi: Akbaraliyeva Durdona

Egizaklar usuli. Egizaklar deyilganda, bir o n ad an b ir v a q t­

da tug'ilgan farzan d lar tushuniladi. U lar paydo bo'lishi bo'yicha

monozigot va dizigotlarga ajralad ilar. O datda, b ir zigotadan

paydo bo'lgan egizaklar monozigotlar deb nomlanadi.

Z ig o ta n in g (y u n o n c h a zig o te — tu x u m va u r u g ' hujayralarning qo'sh ilish id an hosil bo'lgan) ilk bor bo 'lin ish id a

monozigot (yunoncha menos — b itta) egizaklarning rivojlani­

sh i h alig ach a n o m a’lum b o 'lib qolm oqda. U n in g g e n o tip g a bog'liqligi an iq lan m ag an b o 'lsa-d a, lekin u sito p lazm atik irsiylanish orqali o n ad an qizga o'tad i, degan tax m in lar bor.

Egizaklarning paydo b o 'lishiga o n a у oshining ta ’sir ko'rsatish ehtimoli bor. Ch u nki, ay r im o ilalard a on an in g yoshi

u lg 'a y g a n sari eg izak larn in g tu g 'ilis h m iq d o ri o rtish ig a oid m a ’lu m o tlar to 'p lan g an . Eh timo1, ona yoshining ortishi bilan gonadotropin gorm onining k o 'p ay ish d arajasi yuz b e r a r bu o 'z n a v b a tid a p o lio v u ly a tsiy a g a (y u n o n ch a p o ly — k o 'p , ovum — tuxum ) sababchi bo'lar. Tabiiyki, monozigot egizak lar genetik jih a td a n o 'x sh ash ham d a b ir jinsli, y a ’ni o'g'il yo qiz bolalar bo'ladilar

M onozig o talarn in g a y rim lari g 'a y r ita b iiy k o 'r in is h d a ikki boshli yoki ta n a s in in g m a ’lu m qism i b ir - b ir i bilan q o 'sh ilg an h o ld a b o 'la d ila r . 1811 yili T a ila n d n in g S iam q is h lo g 'id a tu g 'ilg a n C h an g va Eng o'z ta n a la r in in g a y rim q ism i orqali q o 'sh ilg an b o 'lib , 63 yil b irg alik d a hayot kechirdilar. Ular opa-singillarga u y la n g a n bo'lib, Chang 12, Eng 10 bolaning otasi b o 'lg an lar. 1874 yili C h an g o 'p k a sh am o llash id an o 'lg an

bo'lsa, 2 s o atd an so 'n g so p p a-so g ' Eng h am h a y o td a n ko'z y u m g an . Dizigota eg izak lar oilada tu rli v aq td a tu g 'ilg an aka-uka, o p a-sin g illar k ab i b ir - b ir la r id a n bir m u n ch a f arq q iladilar. Ularning oiladagi boshqa farzan d lard an farqi homiladorlik va tug'ilgandan keyin b ir xil muhit omillari ta ’sirida rivojlanishidir.

Dizigota bir xil jinsli yoki har xil jinsli bo'lishi mumkin. O lingan m a ’lu m o tlarg a k o 'ra, tu rli xil o d am lar p o p u ly a ts iy a la r id a eg izak larn in g tu g ‘ilishi b ir foizga y a q in b o 'lib,

uning u c h d an b ir qismi monozigot, u ch d an ikki qism i dizigot eg izak larg a to ‘g ‘ri keladi.

B e lg i- x o s s a la r n in g ir s iy la n is h in i o 'r g a n is h d a e g iz a k la r u s u lid a n f o y d ala n is h n i d a s tla b 1816 yili F .

G alto n b o sh lab berg an . K ey in ch alik bu u su l Pol va Sim ens to m o n id an takomillashtirilgan .

G en etik ta d q iq o tlard a m azk u r usulni q o 'llash eg izak la r­

ning monozigota yoki dizigotaligini (agar u lar b ir jinsli bo'lsa)

an iq lash d an boshlanadi.

E g iz a k la r n in g m o n o z ig o ta li yo k i d iz ig o ta li e k a n lig in i aniqlashda reaksiya normasi ham, monogen yo'l bilan irsiylanadigan belgi-xossalar, chunonchi qosh, b u ru n , quloq sup rasi, soch sh akllari, teri, ko'z, soch ran g larin in g eg izak lard a

qanchalik o'xshash ekanligi ah am iy atli h iso b lan ad i. Bu n d ay

polisim ptom (yunoncha poly — ko'p, su m p to m o — belgilar

bo'yicha o'xshashlik) usulni 1924 yil Simens jo riy etgan.

Y uqorida qayd etilgan belgilar bo'yicha o'zaro o 'x sh ash lar

monozigota egizaklar, o 'x sh ash bo'lm aganlari esa dizigota egi­

zak lar sanaladi.

Egizaklar juftini saralash ham k atta ah am iy atg a ega. Gene­

tik tad q iq o tlard a o 'rg an ilay o tg an belgi-xossalar bo 'y ich k egizak lar juftid a o 'zaro konkordantlik (lotincha co n co rd are —

o'xshashlik) va b ir-biridan farq qilish diskordantlikni (lotincha

discordare — noo'xshashlik) belgilash nihoyatda m uhim dir. Har

ikki ju f t egizaklarda konkordantlik koeffitsientini aniqlash