O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

moslashuvchan va ko‟pincha maqsadli harakatlari notirik olamda mavjud emas. 
Hayot fizik qonunlarga boysinadi 

---

Yetarli  ma‟lumotga  ega  bo‟lmagan  kishi  uchun  hayotning  ushbu  sakkiz  xususiyati 
fizikaning  eng  asosiy  qonunlarga  ziddek  tuyuladi.  Vitalizm,  hayot  qandaydir  mistik 
hayotbaxsh kuch tomonidan yaratilgan degan g‟oY. Bir zamonlar keng tarqalgan bu g‟oya 
fizik  va  kimyoviy  qonunlarga  zid.  Biologik  tadqiqotlar  barcha  tirik  tizimlar  fizika  va 
kimyoning  asosiy  qonunlariga  rioya  etishini  ko‟rsatgan  holda  vitalizm  g‟oyasini  butunlay 
rad  etdi.  Energiya  va  uning  almashinishini  tushuntiruvchi  qonunlar  (termodinamika) 
hayotni  anglash uchun ayniqsa  muhim (4-bobga q.). Termodinamikaning birinchi qonuni 
energiyaning  almashish  qonunidir.  Energiya  (o‟z-o‟zidan)  paydo  yoki  yo‟q  bo‟lmaydi, 
ammo  bir  shakldan  ikkinchisiga  o‟tishi  mumin.  Hayotning  barcha  jabhalari  energiya  va 
uni  almashinishini  talab  etadi.  Yerdagi  hayotni  ta‟minlash  uchun  energiya  quyoshdagi 
termoyadro  reaksiyalaridan  ajralib  chiqadi  va  yerga  yorug‟lik  va  issiqlik  ko‟rinishida 
yetib  keladi.  Yashil  o‟simliklar  va  sianobakteriyalar  (ko‟k  va  yashil  suvo‟tlar)  tomonidan 
yutilgan quyosh nuri fotosintez orqali kimyoviy bog‟larga aylanadi. Kimyoviy bog‟lardagi 
energiya potensial energiya bo‟lib, u bu bog‟ parchalanganda ajralib chiqadi; bu energiya 
ko‟p sondagi hujayra ichidagi vazifalarni bajarish uchun ishlatiladi. O‟simliklarda boshqa 
shaklga  o‟tgan  va  jamlangan  energiya,  keyinchalik,  ularni  yeydigan  hayvonlar  tarafidan 
ishlatiladi, va bu hayvonlar ham o‟z navbatida, ularni yeydigan hayvonlarni energiya bilan 
ta‟minlaydi. 
Termodinamikaning  ikkinchi  qonuniga  ko‟ra  fizik  tizimlar  tartibsizroq  bo‟lgan 
holatga,  yoki  entropiyaga  intilishga  moyil  bo‟lishadi.  O‟simliklar  tarafidan  yutilgan  va 
jamlangan  energiya,  keyinchalik  turli  mexanizmlar  orqali  ajraladi  va  nihoyat  issiqlik 
shaklida tarqalib ketadi. Tirik hujayralardagi murakkab molekulaviy tuzilma bu tuzilma 
enerigiya  bilan  ta‟minlanib  turgandagina  hosil  bo‟ladi  va  yashay  oladi.  Hujayralarlagi 
materiallarning  "hayotidagi"  so‟nngi  bosqich  ularning  kimyoviy  bog‟larining  issiqlik 
ko‟rinishidagi  energiya  shaklida  tarqalib  va  parchalanib  ketishidir.  Organizmlarning 
tobora  murakkablasha  borishidan  iborat  bo‟lgan  evolyusiya  jarayoni  bir  qarashda 
termodinamikaning  ikkinchi  qonunini  buzgandek  tuyuladi,  ammo  bu  jarayon  ashub 
qonunni  aslida  buzmaydi.  Organizmlarning  murakkabligi  quyoshdan  biosferaga  oqib 
kelayotgan  energiyadan  uzluksiz  foydalanish  va  tarqalishi  tufayli  erishiladi  va  saqlanadi. 
Hayvonlarning  tirik  qolishi,  o‟sishi  va  ko‟payishi  oziqa  moddalarining  murakkab 
molekulalarini  sodda  organik  chiqindilarga  aylantirishdan  ajraladigan  energiyani  talab 
etadi.  Hayvonlarning  energiyani  oziqlanish  va  nafas  olish  orqali  iste‟mol  qilishlari