O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Jinsiy  sistemasi  va  rivojlanishi.  Juda  ko‘  pchilik  vakillari  ayrim  jinsli,  lekin  jinsiy 
dimorfizm ko‘zga tashlanmaydi. Bir juft jinsiy organlari, tanasining oldingi qismida joylashgan. 
Tuxum  va  urug‘  yo‘llari  oyog‘i  asosida  tashqariga  ochiladi.  Birmuncha  sodda  tuzilgan 
vakillarida tuxum va urug‘ yo‘li bo‘lmaganligi tufayli jinsiy bezlari buyrakka ochiladi. 
Tuxumi ko‘ pincha tashqi muhitda urug‘lanadi; lichinkasi troxofora deyiladi. Chig‘anog‘i 
dastlab  plastinka  shaklida  lichinkaning  orqa  tomonida  shakllanadi;  keyinroq  o‘rta  chizig‘idan 
bukilib,  bu  joyda  ligament  hosil  kiladi.  Troxofora  bir  qancha  o‘zgarishlardan  so‘ng  hamma 
dengiz  molluskalari  uchun  xos  bo‘lgan  yelkanli  lichinka  veligerga  aylanadi.  Veliger  ikkipallali 
chig‘anog‘i orasidan yelkanini chiqarib suzib yuradi. Yelkani tuzilishi voyaga yetgan molluskaga 
juda o‘xshab ketadi. Uning boshlang‘ich oyog‘i, mantiyasi, nerv gangliylari, oshqozoni, jigari va 
boshqa  organlari  rivojlangan,  lekin  ayirish  sistemasi  protonefridiylar  shaklida  bo‘ladi.  Vaqt 
o‘tishi  bilan  lichinka  suv  tubiga  cho‘kib,  turli  predmetlarga  yopishib  oladi  va  voyaga  yetgan 
molluskaga aylanadi. 
Chuchuk  suv  plastinkajabralilarining  rivojlanishi  birmuncha  boshqacha  boradi. 
Baqachanoq tuxumlarini jabra  yaproqchalari  orasiga qoyadi.  Tuxumdan  chig‘anog‘i  ikki pallali 
lichinka gloxidiy (102-rasm) chiqadi. Chig‘anog‘ining qorin tomoni qirrasida uchi qayrilgan bir 

---

juft tishchasi bo‘ladi. Yumaloq chig‘anog‘i pallalarining yopuvchi muskullari bir tutam, jabralari 
bo‘lmaydi.  Oyog‘i  yaxshi rivojlanmagan. Qorin tomonida bissus  bezlaridan uzun va  yopishqoq 
bissus iplari chiqib turadi. Yonidan baliq uzib o‘tayotganida baqachanoq  lichinkalarini sifonidan 
suvga  chiqarib  yuboradi.  Gloxidiy  bissus  ipi  va  chig‘anog‘ii  tishchalari  yordamida  balikning 
jabrasiga  yoki  suzgichlariga  yopishib  oladi.  Terining  qitiqlanishi  tufayli  lichinka  yopishgan 
joyda epiteliy o‘sib, uni qoplab oladi. Lichinka baliq terisi bilan oziqlanib o‘sadi; asta-sekin yosh 
mollyuskaga  aylanadi.  Teridagi  shish  yorilib,  molluska  suv  tubiga  tushadi.  Lichinka  o‘  z  xo‘ 
jayini hisobidan oziqlanadi va undan tarqalish uchun foydalanadi