O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Tashqi tuzilishi. Qorinoyoqlilar bosh qismida og‘iz teshigi, 1—2 juft paypaslagichlari va 
bir  juft  ko‘zlari  joylashgan.  Oyog‘i  keng  va  yassi  qorin  o‘simtasidan  iborat.  Molluska  oyoq 
muskullarining  to‘lqinsimon  qisqarishi  tufayli  sekin-asta  sirpanib  harakatlanadi.  Yashash  tarzi 
oyog‘i  tuzilishiga  ham  ta′sir  ko‘rsatadi.  Suzadigan  yelkaoyoqlilar  oyog‘i  ikki  yondan  siqilgan 
suzgichni,  qanotoyoqlilar  oyog‘i  ikki  yonga  kengayib  qanotsimon  eshkakka  o‘xshaydi.  Tanasi 

---

spiral  buralgan.  Tanasining  pastki  tomoni  mantiya  burmalarini  hosil  qiladi.  Mantiya  ostida 
mantiya bo‘shlig‘i va mantiya kompleksi organlari joylashgan.  
Qorinoyoqlilar  chig‘anog‘i  spiral  shaklda  buralgan,  uning  ingichkalashgan  tomoni  berk, 
kengaygan  qismidagi  keng  teshikdan  molluskaning  boshi  va  oyog‘i  chiqib  turadi  (95-rasm). 
Tuban  qorinoyoqlilar  (g‘altakchalar)  chig‘anog‘i  qonussimon  spiral    buralgan.  Molluskalar 
tanasi  o‘sgan  sayin  chig‘anoq  ham  yangi  kengroq  spirallar  hosil  qilib,  yiriklasha  boradi.  Xavf 
tug‘ilganida molluska tanasini chig‘anoq ichiga tortib oladi. Ayrim molluskalar oyog‘ining orqa 
tomonida  chig‘anoq  og‘zini  yopib  oladigan  qopqoqchasi  ham  bo‘ladi.  Chig‘anoq  odatda  yupqa 
tashqi  organik  va  uning  ostida  joylashgan  ohak  hamda  chinni  qavatdan  iborat.  Ayrim 
molluskalar chig‘anog‘ining ichki  yuzasi  sadaf qavat  bilan qoplangan. Qorinoyoqli molluskalar 
chig‘anog‘i turli darajada reduktsiyaga uchragan bo‘lishi mumkin. Shilliq qurtlar va  yalang‘och 
jabrali  molluskalar  chig‘anog‘i  mantiya  ostida  joylashgan  yupqa  plastinka  yoki  mayda  ohak 
tanachalar  shaklida  saqlanib  qolgan.  Chig‘anoq  suvda  va  quruqlikda  hayot  kechiradigan  bir 
qancha qorinoyoqlilarda butunlay yo‘ qolib ketadi. 
Mantiya  bo‘  shlig‘i  chig‘anoq  pastki  qismida  joylashgan.Unga  orqa  chiqaruv  teshigi, 
siydik  yo‘li  va  ba‘zan  jinsiy  bezlar  yo‘  li  ochiladi.  Suvda  hayot  kechiradigan  molluskalar 
mantiya  bo‘  shlig‘ida  jabralar  joylashgan,  quruqlikda  va  ba‘zan  chuchuk  suvda  yashovchi 
molluskalar mantiya bo‘ shlig‘i  o‘pkaga aylangan.