O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Exinokokk  (Echinococcus  granulosus)  yirtqich  sutemizuvchilar  ichagida  yashaydi. 
Tanasi  uzunligi  2- 6 mm, 3-4 bo‘g‘imdan iborat.  Asosiy xo‘jayini (it,  bo‘ri,  chiyabo‘ri, tulki) 
ichagidan  chiqadigan  onkosferali  tuxumlari  oziq  bilan  odam  yoki    o‘txo‘r  sutemizuyvchilar 
ichagiga  tushganida  lichinkasi  ichak  devoridan  o‘tib,  qon  orqali  jigar,  o‘pka,  ba‘zan  boshqa 
organlarga  borib,  finna  davriga  aylanadi.  Exinokokk  finnasi  bola  boshidek  yoki  undan  ham 
kattaroq bo‘lishi mumkin. Sigir jigarida 64 kg og‘irlikdagi finna topilgan. Finna juda sekin, bir 
yil  davomida  1  sm  o‘sadi.  Pufak  o‘  sgan  sayin  uning  ichida  birinchi,  ikkinchi,  uchinchi  va 
hokazo  tartibdagi  yangi  pufaklar  paydo  bo‘laberadi.  Pufak  devorida  va  uning  ichidagi 
suyuqlikda  parazitning  juda  ko‘p  boshchalari  bo‘ladi.  Odam  (ko‘pincha  yosh  bolalar) 
exinokokkni  it  junidan  yuqtirishadi.  It  va  boshqa  yirtqich  sutemizuvchilar  exinokokk  bilan 
zararlangan organlarni yeb, parazitni yuqtiradi. 

---

  Tasmasimon  chuvalchanglarning  zarari.  Tasmasimon  chuvalchanglar  odam  va 
hayvonlarga  katta  ziyon  keltiradi.  Kasallik  tug‘diruvchi  ko‘pchilik  chuvalchanglar 
Cyclophyllidea va Pseudophyllidea turkumiga kiradi. Birinchi turkumdan ichak ligulasi (Ligula 
intestinalis,  59-rasm)  baliqlarga  katta  zarar  yetkazadi.  Uning  uzunligi  50-80  sm,  karpsimon 
baliqdar  (qora  baliq,  zog‘ora,  leshch,  qizil  ko‘z)  tana  bo‘shlig‘ida  parazitlik  qiladi.  Kasal 
baliqlar o‘sishdan qolib; ko‘pincha halok bo‘ladi. Voyaga yetgan ligulaning uzunligi 1 m yaqin. 
U suvda va suv boyida yashovchi qushlar ichagida parazitlik qiladi. Ligula tanasi bo‘g‘imlarga 
bo‘linmaydi,  lekin  germafrodit  jinsiy  organi  tanasi  boylab  ko‘p  marta  takrorlanadi.  Qush 
ichagidan  suvga  tushgan  tuxumdan  koratsidiy  lichinkasi  chiqadi.  Lichinka  birinchi  oraliq 
xo‘jayin diaptomus qisqichbaqasi tana bo‘shlig‘iga o‘tadi. Ikkinchi oraliq xo‘ jayin- baliqlar di-
aptomus  qisqichbaqasini  yeb  parazit  bilan  zararlanadi.  Qushlar  esa  kasal  baliqlarni  yeganida 
zararlanadi. 
Odam  va  sutemizuvchi  hayvonlarga  exinokokk,  miya  qurti,  qoramol  va  cho‘chqa 
tasmasimon 
chuvalchanglari 
ham 
katta 
ziyon 
keltiradi. 
Cho‘chka  tasmasimon 
chuvalchangining tuzilishi va hayot kechirishi qoramol tasmasimoniga o‘xshaydi, lekin undan 
birmuncha kichikligi (uzunligi 2-3 m), boshida so‘rg‘ichlari bilan birga ilmoqlari ham bo‘ lishi, 
yetilgan  bo‘g‘imlari  5-6  tadan  uzilib  chiqishi  bilan  farq  qiladi.  Cho‘chqa  tasmasimoni  bilan 
zararlangan  odamning  ko‘ngli  aynib,  qayd  qilganida  parazitning  etishgan  bo‘g‘imlari  uzilib 
ichakka  tushishi  va  tuxumlardan  chiqqan  lichinkalar  ichki  organlarga  borib  finnaga  aylanishi 
mumkin. 
Odamlar,  ayniqsa  yosh  bolalarga  kalta  zanjirsimon  chuvalchang  Hymenolepis  nana 
katta  ziyon  etkazadi.  Parazit  uzunligi  1-4,5  sm  keladigan    tanasi  100—200  ta  mayda 
proglottidlardan  iborat.  Kalta  zanjirsimon  odam  ichagida  yashaydi.  Uning  onkosferasi  dastlab 
ichak  vorsinkasiga  kirib,  sistitserkoid  tipidagi  finnaga  aylanadi.  Parazit  ichak  bo‘  shlig‘iga 
chiqib voyaga yetadi va tuxum qoya boshlaydi. Tuxumdan chiqqan lichinkasi 19 kunda voyaga 
yetadi.  Odam  parazit  tuxumlarini    iflos  qo‘li  orqali    yoki  oziq-ovqat  bilan  chetdan  yuqtirishi 
mumkin. Parazit ayniqsa, bolalarga ko‘p azob beradi. Kasal bolaning qorni og‘rib, ichi ketadi 
yoki ichi qotadi. Paazit bolaning nerv sistemasiga ham ta‘sir etadi. 
Moneziya  (Monezia  expansa)  muhim  iqtisodiy  ahamiyatga  ega.  Moneziya  otlar  va 
chorva  mollari  ichagida  parazitlik  qilib,  og‘ir  ichak  kasalligini  paydo  qiladi.  Moneziya 
kasallagan  hayvonlar  ko‘plab  qirilib  ketadi.  Moneziya  mayda  finnalari  sovutli  kanalar 
(Oribatidae oilasi) tanasida rivojlanadi. Hayvonlar kanalarni o‘t bilan birga yutib zararlanadi.