O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

borib  turardik.  O‘shanda  oyog‘im  shunchalik  lat  yegan  ediki,  yurolmasdan 

qolgandim.  U  hech  o‘ylab  o‘tirmasdan,  meni  yelkasiga  ko‘tarib,  o‘rmondan 

olib  chiqqan  edi.  Holdan  toyib  qolsa  ham,  baribir  meni  eltib  qo‘ygandi... 

Sinfmizda  kecha  o‘tkazgan  edik.  Hammasi  juda  yaxshi  o‘tayotgandi.  Lekin 

bolalar  tarqala  boshlagan  ediki,  mast-alast  kishilar  bir  qizga  tegajoqlik  qila 

boshladi.  Kim  birinchi  bo'lib  qizni  himoya  qilishga  o‘tdi,  deng?  Solovyov” 

“...Men  Valyaga  o‘xshagan  bo‘lishni  xohlayman.  Menga  uning  ochiqligi, 

hayotdagi  sobitqadamligi  yetishmaydi.  Lekin  u  yonimda  bo‘lsa,  yuz 

berayotgan  voqea-  hodisalarni  hamisha  oqilona  baholashimga  yordam 

beradil”  (o'quvchilar  yozgan  insholardan).  Jamoani  aynan  bir  xil  qilish  xatti-

harakatlarga  undovchi  mayllarning  alohida  bir  xususiyatiki,  bunda  sub’yekt 

ma’naviy  prinsiplarg  atayangan  holda  jamoaning  boshqa  barcha  a’zolariga, 

o’ziga  qanday  bo’lsa,  shunday  tarzda,  o’ziga  ham  o’z  jamoasidagi  boshqa 

barcha  kishilarga  bo’lganidek  munosabatda  bo’ladi.  Jamoadagi  bir  xillilik 

sharoitida “men” va “ular” degan ziddiyat “biz” degan tushuncha orqali barham 

topadi.  Jamoani  aynan  bir  xil  qilish  altrustik  tarzdagi  yoppasiga  yaxshilik 

qilishdan  ham  va  tevarak  atrofdagilarga  nisbatan  xudbinlarcha  iste’molchilik 

munosabatidan  ham  bab-baravar  voz  kechishni  taqozo  etadi.  Insonparvarlik, 

o’rtog’iga  nisbatan  talabchanlik  ko’rsatish  bilan  birga,  uning  to’g’risida 

g’amxo’rlik  qilish  jamoatchilikka  asoslangan  o’zaro  munosabatlar  mezonidir. 

Shaxsning  har  tomonlama  va  uyg’un  tarzda  voyaga  yetishi  uchun  qulaylik 

tug’diradigan psixologik muhit ana shunday paydo bo’ladi. 

“Oqituvchilik  kasbida  ham  muammolar  mavjudmi  degan  savolga  biz 

albatta  “Ha”  deb  javob  beramiz.  O’qitishning  oiziga  hos  quvontiruvchi 

tomonlari  bilan  bir  qatorda  insonni  ajablantiruvchi  tomonlari  ham  bor.  Siz 

o’quvchirning  hayotida  ijobiy  ozgarish  yaratishga  urinarsiz,  ammo  individual 

shahslarni  o’qitishda  muammolarga  ham  duch  kelasiz.  O’quvchi  balki  ko’p 

---

 

145 

 

narsalarni  organmayotgandek  tuyular,  balki  istamayroq  turar  yoki  do’stona 

munosabatda bolmasligi mumkin. Ba’zi o’qitishdagi muammolar juda nozikdir. 

Agarda  qiqqatingizni  ko’proq  fanning  cheksiz  sarhadlariga  qaratadigan 

bolsangiz,  siz  bexosdan  o’quvchilarning  oziga  bolgan  ishonchini  biroz 

pasaytirib  qoyishingiz  mumkin  ya’ni  ular  hech  qachon  etarli  darajada  bilim 

olisholmaydi  degan  naqlda.  Bu  oqitishdagi  ko’rsatmalarni  shakllantirish  va 

ularni  joriy  qilish  esa  ba’zida  bizga  beadad  qiyinchiliklar  tug’dirishi  mumkin 

yoki qoniqarsiz chiqishi mumkin. 

Ba’zida o’qitish shart-sharoitlari oqituvchilarni ichki motivatsiya va tashqi 

o’zini  tutish  o’rtasidagi  farqlarni  aniqlash  imkoniyatini  chegaralab  qo’yadi. 

Albatta  o’qituvchilar  juda  ko’p  martalab  o’quvchilar  xulqini  kuzatishadi  ya’ni 

bu  xulq  xususiyatlari  ba’zi  bir  motivatsiya  turini  bildiradi.  Lekin  ko’plab 

talablar  oqituvchilarni  shu  xulq  normalarini  kuzatib  ularni  qaysi  xulq 

normalariga  taalluqliligini  aniqlash  uchun  kerak  bo’ladigan  vaqtdan  mahrum 

qiladi.  Agarda  o’quvchi  bahs-mulohazalarda  ko’plab  savol  bersa  bu  uning  shu 

mavzuga  qiziqishini  bildiradimi  yoki  uning  shunchalik  sinfdoshlari  va 

oqituvchisi  oldida  boshqalardan  ko’ra  aqlliroq  ekanlinigni  korsatishimi.  Ko’p 

sonli  o’quvchilar  hamda  kun  tartibi  judayam  band  bolib  turgan  sharoitda  siz 

ushbu ehtimollarni qay biri togri ekanligini aniqlashga vaqtingiz etmaydi. Shuni 

ham  hisobga  olish  kerakki,  o’quvchi  balki  ingliz  tilini  organayapti,  yoki  u 

o’qituvchiga  begona  bo’lgan  uslubda  so’zlashuvchi  doiraga  mansubdir  yoki 

o’quvchining  umumiy  so’zlashuv  qobilyatiga  ta’sir  qiluvchi  zaifligi  bordir. 

Bunday hollarda o’quvchining ichki motivatsiyasi haqidagi ma’lumotni yuzaga 

chiqarishimiz  biroz  mushkul  bo’ladi  va  vaqt  talab  qiladi.  Shunisi  muhimki, 

o’qituvchi bunday o’quvchilarga ko’proq vaqt va kuch ajratishi lozimdir, ammo 

oqituvchi  shu  lahzada  o’quvchiga  to’g’ri  ko’rsatmalar  berishi  va  shunga 

yo’naltira  olishi  muhim  hisoblanadi.  Ayni  mana  shu  holatda  o’quvchilarni 

qiziqishiga qarab yo’naltiruchi xulq-atvor mutaxassisi lozim bo’ladi ”.

5

 

                                                           

5

Kelvin  Seifert  va  Rosemary  Sutton.  Educational  Psychology  Copyright  © 

---

 

146