O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi narziyeva nargiza norkuziyevna

H.

 

OsipowFrederick T. L. Leong The Ohio State University Azy Barak.2001. 

7.

 

Bordavskaya N.V., Rean A.A. Pedagogika.-M.: Piter, 2004. 

8.

 

Professionalnaya  pedagogika.  Uchebnik  dlya  studentov.  -  M.:  Pedagogika, 

2002. 

9.

 

Nishonova  S.  Komil  insonni  tarbiyasi:  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi 

muassasalari 

uchun qo’llanma. -T.: Istiqlol. 2003 

10.

 

G’ulomov  S.S.  va  boshqalar.  Axborot  tizimlari  va  texnologiyalari.  T.: 

“SHarq” 

nashriyot-matbaa aktsiyadorlik kompaniyasi, 2000. 

11.

 

Egamberdiev  E.,  Xo’jamqulov  H.  Kichik  biznes  va  tadbirkorlik.  -  T.: 

Ma’naviyat, 

2003. 

12.

 

Xoshimov K. va boshqalar tahriri ostida. Pedagogika tarixi - T.: Fan, 2001.ф 

13.

 

E. G’. G‘oziev, K Q. Mamedov. Kasb psixoloiyasi. T. 2003y. 

14.

 

N. V. Gafurova, V. L. Lyax, ye. V. Feskovai dr. ‘Psixologyaprofessionalnogo 

obrazovaniya” (abirskiy federalnbiy 

univensitet) SFU, 2010. 

Internet resurslari

1.

 

www.edu.uz

 

2.

 

www.ziyonet.uz

 

3.

 

www.tuit.uz

Mavzu: Ruhiy hayajon va ruhiy holat omillari. O’quv jarayonida ruhiy 

zo’riqishlarni vujudga kelishini dastlabki omillari. Informasion ruhiy zo’riqishlar. Reja: 

1.

 

Informatsion ruhiy zo‘riqishlar to‘g‘risida tushuncha. 

---

 

394 

 

2.

 

O‘quvchi shaxsini ma’naviy, axloqiy va intellektual taraqqiyotiga ta’sir etuvchi 

omillar. 

1.

 

Informatsion ruhiy zo‘riqishlar to‘g‘risida tushuncha. 

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim jarayoniga alohida 

o‘zgarishlar  kiritdi  va  pedagogning  mas’uliyatli  vazifalari  doirasiga  katta  ta’sir 

ko‘rsatdi.  Bugungi  kunda  o‘qituvchining  yetuk  mutaxassis  shaxs  sifatida  shakllanishi 

uchun  zamonaviy  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  imkoniyatlaridan  samarali 

foydalana bilishi, haqiqiy axborot madaniyatini egallashi juda zarur. 

Yangi  avlod  pedagoglari  o‘zlari  dars  o‘tadigan  aniq  bir  fan  mazmuni  va 

maqsadlariga  to‘la  mos  bilimni  egallashlaridan  tashqari,  o‘quvchilarning  individual 

xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda,  ularni  barkamol  rivojlantirishlariga  yordam 

beruvchi texnologiyalarni to‘g‘ri tanlab va qo‘llashni bilishlari kerak. 

Mana  shu  vazifani  bajarish  uchun  dastlabki  qadamni  amalga  oshirish,  yani  — 

kompyuterda  ishlashni  o‘rganish,  uning  va  internet  taqdim  etayotgan  imkoniyatlardan 

foydalanib, ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashga o‘rganishlari zarur. 

Ushbu  birinchi  qadam  odatda,  maxsus  kurslarda  amalga  oshiriladi.  Ba’zi  pedagoglar 

uchun bu qiyin ish emas, ammo ko‘pchilik uchun bu ma’lum emotsional hayajonlanish 

holatlari bilan bog‘liq bo‘ladi. 

O‘qituvchiga  o‘quv  materialini  an’anaviy  tarzda  o‘zlashtirish,  odatlangan  hayot 

tarzini  o‘zgartirishni  istamaslik,  olgan  bilimlarini  amaliyotda  qo‘llash  imkoniyati  bilan 

bog‘liq  bo‘lgan  psixologik  xususiyatdagi  muammolarni  hal  qilishda  yordam  ko‘rsatish 

zarur. 

Bunda 

jamiyatdagi 

yangi 

axborot-kommunikatsiya 

texnika 

va 

texnologiyalari(AKT)  hamda  internet  tarmog‘idagi  axborotlarga  qarama-qarshi 

munosabatlar,  inson  salomatligiga  kompyuterning  ta’siri  va  shu  kabilar  bilan  bog‘liq 

ayrim  fikrlar  ham  ma’lum  rol  o‘ynaydi.  Ammo  asosiy  psixologik  to‘siq  pedagogning, 

ayniqsa, katta yoshdagi o‘z kasbining egasi bo‘lgan o‘qituvchining kasbiy-mutaxassislik 

yondashuvi  —  yangi  bilimlar  sohasini o‘zlashtirishda  muvaffaqiyatsizlikka  uchrashdan 

cho‘chish holati bo‘lib hisoblanadi. 

Hatto  ba’zan  ruhiy  zo‘riqish  holatlarining  fiziologik  belgilari  ham  paydo  bo‘lishi 

---

 

395 

 

mumkin.  Bu  holda  albatta,  psixologik  hissiyotlar  ta’sirini  susaytirishni  istagan  himoya 

mexanizmlari  ishga  tushadi:  AKT’dan  foydalanuvchining  motivatsiyasi  pasayadi, 

diqqatini jamlashda qiyinchilik yuzaga keladi. Bularning barchasi ta’lim samaradorligini 

pasaytirishi  mumkin.  Ruhiy  zo‘riqish  holatining  fiziologik  belgilaridan  quyidagicha: 

uyqusizlik,  bosh  og‘rig‘i,  yurakning  tez  urishi,  bel,  oshqozon,  yurakdagi  og‘riqlar, 

siqilish holatlari yuzaga keladi. 

Ruhiy zo‘riqish holatlarining psixologik belgilari: parishonxotirlik, xotira buzilishi, 

xavotirlanish, yig‘loqilik, ortiqcha xavotirlanish, sababsiz qo‘rquv, jizzakilikdan iborat. 

Bu o‘ziga ishonchni yo‘qotishga olib keladi. Ta’lim olishga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi, 

shu sababdan ham ruhiy zo‘riqish holatini tezroq yo‘qotish kerak! 

Yuqorida  ta’kidlaganimizdek,  axborot  texnologiyalari  borasidagi  bilimlarni 

o‘zlashtirish  pedagog  shaxsining  individual-psixologik  xususiyatlariga  bog‘liq  bo‘ladi. 

Shu  maqsadda  yangi  axborot  texnologiyalarini  o‘rganishni  va  dars  jarayoniga  joriy 

etishni  istagan  pedagoglar,  uning  imkoniyatlaridan  yanada  kengroq  foydalanish 

niyatidagi o’quvchi-yoshlar va o‘quvchilarga bu jarayonni yengillatish hamda kun bo‘yi 

kompyuter bilan muloqotda bo‘ladiganlar turli xil mashqlarni bajarishlari lozim. 

Bundan tashqari, kuchli aqliy va emotsional mehhat davrida ovqatlanishga alohida 

e’tibor qaratish lozim. Bunda: ko‘proq yong‘oq, sut mahsulotlari, baliq, go‘sht, meva va 

sabzavotlar, shokolad iste’mol qilish zarur. Mehnat sharoitini tashkil etishda ish stoliga 

sariq  yoki  binafsha  rangli  predmetlar  yoki  kartina  qo‘yish  kerak,  chunki  ushbu  ranglar 

intellektual faollikni oshiradi. 

Hozirgi  kunga  kelib,  axborot  -telekommunikatsion  texnologiyalari  deyarli  barcha 

sohalarda  keng  qo  llanilmoqda.  Deyarli  barcha  kasb  turlari  ushbu  texnologiyalar  bilan 

uzviy  bog’liq.  Shunday  ekan,  har  bir  kasb  egalaridan  axbotor  texnologiyalari  bilan 

qanday munosabatda bolishlikni bilish talab etiladi. 

Keyingi  paytlarda  kompyuter  bilan  ishlash  turli  xil  kasalliklar  keltirib  chiqarish 

ehtimolini  oshirishi  haqida  tez-tez  gapirilmoqda.  Bundan  xulosa  qilib,  kompyuter 

sog'liqqa  zararli  degan  fikr  yuritish  noto'g'ri.  Kasalliklarning  kelib  chiqishida  ko'proq 

foydalanuvchilarning  o'zlari  kompyuterda  ishlashning  elementar  ergonomik  talablariga 

---

 

396 

 

va mehnatni tashkil etish qoidalariga rioya qilmasliklari sabab bo'lmoqda. 

O'tirgan  holda  ishlaydigan  har  bir  mehnat  turiga  o'xshash  tarzda  kompyuter  bilan 

ishlashda  ham  foydalanuvchi  tanasi  ma'lum  muddat  bir  xil  holatda  bo'ladi.  Bu  esa 

foydalanuvchining  umurtqa  pog'onasida  va  ba'zi  mushaklarda  statik  zo'riqishning 

kuchayishiga  olib  keladi.  Shu  bilan  birga,  bunday  holat  toz  va  boshqa  quyi  qismlarda 

normal holatda qon aylanishi buzilishiga olib keladi. Shaxsiy kompyuter bilan ishlashda 

axborot olishning asosiy  manbai kompyuter monitori bo'lgani uchun ko'z tizimida ham 

zo'riqish kuchayadi. Bulardan tashqari, kompyuter monitori yoki yordamchi qurilmalari 

ishlashi  jarayonida  organizmga  turli  xil  elektromagnit  nurlar,  elektrostatik  maydon  va 

tovush shovqinlari salbiy ta'sir ko'rsatadi. 

Ko'pchilik  foydalanuvchilarning  virtual  dunyoga  sho'ng'ib,  Internet  resurslariga 

murojaat  qilishlari,  ayniqsa  chat-muloqotlariga  yoki  ko'ngil  ochar o'yin dasturlari bilan 

mukkasidan  ketib,  berilib  ishlashlari  ularning  ruhiy  holatlariga  ham  o'z  ta'sirini 

o'tkazmay 

qo'ymayabdi. 

Natijadaorganizmgaquyidagisalbiyholatlaro'zta'sirinio'tkazmoqda : 

>

 

Ko'zxiralik ; 

>

 

Osteoxondroz; 

>

 

Quruqko'zsindromi; 

>

 

Tunnellisindromi; 

>

 

Allergiya va hokazo.