O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Deviant  xulq-atvor  -  (lot.  deviatio  -  og‗ish)  -  ijtimoiy  normativlar  va 
me‘yorlardan og‗ib ketuvchi xatti-harakat. 
Dezintegratsiya – butunning ayrim qismlarga parchalanishi.  
Diada - ikki kishidan iborat guruh. 
Dialektika – harakat, rivojlanish, o‗zgarish haqidagi falsafiy ta‘limot.  
Differensiatsiya  –  butunning  turli-tuman  qismlar,  bosqichlar, 
shakllarga bo‗linishi, parchalanishi, ajralishi. 
Diktator  (lot.  dictator  -  buyuraman)  —  1)  Qadimgi  Rimda  yuqori 
lavozimdagi  shaxs.  Urushda  va  mamlakat  ichida  davlat  uchun  katta  xavf 
tug‗ilgan,  juda  mushkul  favqulodda  vaziyatlar  yuzaga  kelgan  paytlarda 
tayinlangan. D. ayni bir vaqtda oliy fuqarolik, harbiy va sud hokimiyatiga ega 
bo‗lgan. Qonun chiqaruvchi hokimiyat ham D.ning qo‗lida bo‗lgan, u o‗ziga 
qarshi  qaratilgan  har  qanday,  hatto  qonuniy  xatti-harakatlardan  ham 
qo‗rqmagan. D.lik lavozimiga avval faqat patritsiylar, mil. av. 356 y.dan esa 
plebeylar  ham  qo‗yilgan.  Mil.  av.  I  asrda  muddatsiz  diktatura  ham  bo‗lgan 
(mas.  Sezar  diktaturasi);  2)  cheklanmagan  hokimiyatga  ega  bo‗lgan  yakka 
hukmron  shaxs,  hokimi  mutlaq;  3)  ko‗chma  ma‘noda  -  o‗z  xohish-irodasini 
boshqalarga majburan qabul qildiruvchi shaxs. 
Diktatura  (lot.  dictatura  -  cheklanmagan  hokimiyat)  —  davlat 
hokimiyatini  nodemokratik  usullar  b-n  amalga  oshirish  tizimini  ifodalovchi 
tushuncha,  avtoritar  yoki  totalitar  rejim.  D.ga  asoslangan  siyosiy  rejimda 
xrki-miyat  bir  shaxs  -  diktator  yoki  bir  necha  shaxslarning  qo‗lida 
markazlashadi,  siyosatda  zo‗ravonlik  va  terror  kuchayadi.  D.  o‗rnatilganligi 
diktatorlik  hokimiyatining  cheklanmaganligi  va  nazoratsizligi,  konstitutsiya 
e‘lon  qilgan  demokratik  ququklar  va  erkinliklar  toptalishi,  vakillik 
organlarining huquklari cheklanishi b-n ajralib turadi. Hokimiyat to‗g‗ridan-
to‗g‗ri  zo‗ravonlikka  tayanadi.  Odatda,  yirik  ijtimoiy  guruhlar  D.ni  ifoda 
etuvchi  kuch  sifatida  namoyon  bo‗lsa  ham,  u  bir  shaxs  yoki  bir  guruh 
shaxslarda  mujassamlashadi  (Qad.  Rimda  harbiy  boshliqlar  D.si  va 
triumviratlar,  mutlaq  monarxlar,  hoz.  avtoritar  tuzumlar,  xuntalar  va  h.  k.). 
Tarixga ko‗ra, biron-bir davlatda D. o‗rnatilishi, odatda, ichki o‗zaro kurash 
g‗oyat keskin tus olgan davrlar b-n bog‗liq bo‗lgan (mas., Ispaniyada Franko 
D.si,  natsistlar  Germaniyasida  fashistlar  D.si,  sobiq  sho‗rolar  davrida  Stalin 
D.si va b.). 
Din (religion) — muayyan hamjamiyat a‘zolarining e‘tiqodi bo‗lib, o‗z 
ichiga  sig‗inish  va  ehtirom  bilan  qaraladigan  timsollar,  shuning-dek, 
ritual(marosim)larni  qamrab  oladi.  G‗ayritabiiy  moxiyatlarga  e‘tiqod  qilish 
hamma  dinlarda  ham  mavjud  emas.  Din  va  sehrgarlik  o‗rtasidagi  tafovutni 
anikdash  ancha  qiyin,  ko‗pincha  sehrgarlik  alo-hida  individlar  tomonidan 
amalga  oshiriladi  va  u  ijtimoiy  ritu-allar  fokusida  bo‗la  olmaydi,  deb 
hisoblanadi. 

---

 
31