O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Sotsiologiyadagi  sub‘ektiv  metod  —  tarixiy  bilishni  idealistik  talqin 
qilish. Bu talqinning asosini tarixiy bilimni tadqiqotchining axloqiy ideali b-n 
determinlashtirish  (belgilash)  haqidagi  qoida  tashkil  etadi.  Narodniklar  bu 
metodning Rossiyadagi tarafdorlari edilar. ―Sotsiologiya etikadan alohida fan 
emasdir.  Uning  asosiy  haqiqatlari—shaxsiy  axloq-odob  haqiqatlaridir‖. 
(P.L.Lavrov).  Ana  shu  ma‘noda  tarixiy  bilim  tabiiy-ilmiy  bilimga  qarama-
qarshi  bo‗lib  turadi.  S.s.m.  vakillarining  fikricha,  sotsiolog  va  tarixchining 
vazifasi-haqiqiy axloqiy idealni ishlab chiqishdan va unga muvofiq ravishda 
faktik  materialni  tartibga  solishdan  iborat.  Bu  ideal  insoniyatning 
o‗tmishidagi  tarixiy  voqealarni  guruhlashning  birdan-bir  qonuni,  ijtimoiy 
hayot qonunidir. S.s.m. nazarida ijtimoiy fandagi har qanday ―axloqiy ideal‖ 

---

 
164 
bab-baravar  sub‘ektiv  va  nisbiydir.  Unga  erishish  ob‘ektiv  zaruriyat  b-n 
emas, balki idora b-n belgilanadi. Shuning uchun tarixiy bilimning haqiqatlik 
mezonini  S.s.m.  sub‘ektiv-idealistik  nuqtai  nazardan  qo‗yib  hal  etardi. 
Mixaylovskiy ―g‗arazli fikrlar‖ dan xalos bo‗lishni, mas., ―ilmiy sofdillikda‖, 
―siyosiy  ahloq-odobda‖,  ahloqiy  ideal  xarakterida  deb  bilardi.  S.s.m.  ning 
gnoseologik  asosi-tarixiy  protsessni  pozitivistik  talqin  qilishdan  iborat 
(Pozitivizm).  Marksizm  tarixiy  bilimning  ob‘ektivligini  va  partiyaviyligi 
prinsiipni S.s.m. ga qarama-qarshi qo‗yadi.