O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Urug‘ (ijtimoiy birlik) — bir ota-onadan tarqalgan qon-qarindoshlarning 
uyushuvi  natijasida  shakllangan  jamoa.  Urug‗chilik  insoniyat  tarixining  qad. 
davriga  xos  bo‗lib,  yashash  uchun  kurash  va  tashqi  dushmanlardan  saqlanish 
maqsadida  kishilarning  qarindoshchilik  asosida  birlashuvi  natijasida  paydo 
bo‗lgan. U.larga ular orasidan chiqqan, qondoshlari davrasida hurmat va obro‗-
e‘tiborga ega bo‗lgan oqsoqollar boshchilik qilgan. qadimda o‗zbeklarda 92 ta 
U. bo‗lgan: qo‗ng‗irot, mang‗it, ming, barlos, jaloir, nayman, qurama, qipchoq 
va  b.lar.  Har  bir  kishi  uchun  o‗z  ajdodlari  kimlar  ekanligini  bilish  maqsadida 
qaysi  U.dan  ekanligini  aniqlash  ayb  emas.  Ammo  U.chilikka  mukkasidan 
berilib,  faqat  o‗z  U.i  manfaatini  ko‗zlab,  boshqalarni  kamsitish,  atrofiga  o‗z 
yaqinlarini  to‗plab  qarindosh-urug‗chilik  qilish  yagona  millat  birligiga  xavf 
tug‗diradi. 

---

 
188 
Utilitarizm (lot. utilitas — foyda, naf) — G‗arb etika nazariyasi. Bu naz-
ya  xatti-harakatning  foydaligini,  axloq  –  odob  mezoni  deb  biladi.  U.  19-a.da 
Angliyada  paydo  bo‗lgan  va  liberal  burjua  qatlami  manfaatini  ifodalagan. 
Bentam  asos  solgan  U.ning  asosiy  prinsipi  shaxsiy  manfaatlarni  qondirish 
vositasi  b-n  ―eng  ko‗p  sonli  kishilarga  eng  ko‗p  baxt  ta‘minlab  berishdan‖ 
iborat.  SHu  b-n  birga  xatti-harakatning  axloqiyligi,  uning  natijasida  hosil 
qilingan huzur-halovat va azob- uqubatlarning balansi sifatida matematik tarzda 
hisoblanib  chiqilishi  mumkin.  Dj.  S.  Mill  U.ga  huzur-halovatni  sifat  jihatidan 
baholash  prinsipi,  aqliy  lazzatlarni  jismoniy  lazzatlardan  afzal  ko‗rish  talabini 
kiritgan. U. davlat va huquq funksiyalarini tushunishga ham asos qilib qo‗yiladi. 
―Foyda  prinsipi‖ni  bilish  naz-yasiga  ko‗chirish  pragmatizmning  paydo 
bo‗lishiga  yordamlashdi.  Hoz.  zamon  G‗arb  etikasida  U.  o‗rniga  ―axloqiy 
mulohazalarni tahlil qilish‖ qo‗yilmoqda (Emotivizm, etikada logik pozitivizm).