O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Sotsial  stratifikatsiya  —  industrial  jamiyatdagi  individlar  va  ijtimoiy 
guruhlar  o‗rtasida  moddiy  ne‘matlar,  hokimiyat  funksiyalari  va 
imtiyozlarning  notekis  taqsimlanishini  ifodalaydigan  ijtimoiy-falsafiy 
tushuncha.  S.s.  ustuvorligini  qaror  toptirishga  da‘vo  qiluvchi  jamiyat  o‗z 
a‘zolari o‗rtasida turli ijtimoiy mavqe (pozitsiya)ni taqsimlashi va ularni shu 
mavqega mos ravishda o‗z burchini bajarishga majbur qilishi kerak. Buning 
uchun  jamiyat  ikki  xil  darajadagi  motivatsiya  b-n  shug‗ullanishi  lozim: 
avvalo o‗z a‘zolarida muayyan ijtimoiy mavqeni egallash istagini uyg‗otishi, 
keyin  esa  shu  pozitsiya  b-n  bog‗liq  majburiyatlarni  bajarish  istagini 
mustahkamlashi  kerak.  Agar  turli  pozitsiyalar  b-n  bog‗liq  majburiyatlar  bir 
xilda ma‘qul bo‗lsa, bir xildagi qobiliyat va talantni talab etsa, bu pozitsiyani 
egallaydiganlar  uchun  hech  qanday  qizig‗i  bo‗lmas  edi.  Aslida  ahvol 
butunlay  boshqacha:  ayrim  pozitsiyalar  shunchaki  ma‘qul  bo‗lib  qolmay, 
kishilardan  maxsus  qobiliyat  va  tayyorgarlikni  ham  talab  etadi.  SHuning 
uchun  ham  jamiyat  kishilarni  yuqori  pozitsiyani  egallashga  rag‗batlantirish 
uchun  muayyan  imtiyozlarga  ega  bo‗lishi  lozim.  Ikkinchidan,  jamiyat  bu 
imtiyozlarni  kishilarning  egallagan  pozitsiyasiga  mos  ravishda  notekis 
taqsimlashi  uchun  o‗z  ixtiyorida  muayyan  qobiliyatlarga  ega  bo‗lishi  ham 
zarur.  Imtiyozlar  va  ularning  taqsimlanishi  ijtimoiy  tizimning  tarkibiy  qismi 
bo‗lib  qoladi  va  stratifikatsiyani  vujudga  keltiradi.  SHunday  qilib,  ijtimoiy 
tengsizlik  beixtiyor  (anglanmagan  holda)  shakllanadigan  vosita  bo‗lib, 
jamiyat ana shu vosita tufayli malakali shaxslarni muhim pozitsiyalar tomon 
yo‗naltiradi. Har qanday jamiyat oddiy yoki murakkab bo‗lishidan qat‘i nazar 
kishilarni  imtiyozi  va  obro‗siga  ko‗ra  tabaqalashtirishi  va  institutlashgan 
tengsizlik  darajasiga  ega  bo‗lishi  kerak.  Sotsial  silkinishlardan  ko‗proq 
himoyalangan  jamiyatlarda  S.s.ning  amal  qilish  doirasi  ancha  cheklangan. 
Agar  sotsial  struktura  jamiyatning  gorizontal  kesishni  ifodalasa,  S.s. 
jamiyatning vertikal kesimini aks ettiradi.