O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

commodity, net barter terms of trade
) 
— ma’lum bir tovarning eksport va import narxlarining yoki barcha tovarlar 
bo’yicha eksport va import narxlari indekslarining nisbatidir. 

---

ToT = P
x
/P
im
• Daromadni ifodalovchi savdo shartlari (
income terms of trade
) — 
mamlakatning jami eksportdan kelgan tushum hisobiga qancha tovar import qila 
olishi salohiyatini ko’rsatuvchi indeks. Bu indeks tovar savdo shartlarini eksportning 
miqdor indeksi (
Q
x
)ga ko’paytirish orqali hisoblanadi. Bu indeksning o’sishi 
eksportdan tushumni ortishi hisobiga import qilish salohiyati ortishini ko’rsatadi. 
ToT = (P
x
/P
im
) x Q
x
• Omillar bilan bog’liq savdo shartlari (
factor terms of trade
) — import 
narxlarini bir yoki bir necha ishlab chiqarish omillarining samaradorligi bilan 
bog’lovchi, eksport tarmoqlarida samaradorlikni bir birlikka oshishi hisobiga 
qancha miqdorda qo’shimcha import qilish mumkinligini ko’rsatuvchi indeks. Bu 
ko’rsatkich tovar savdo shartlarini eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksiga 
(
Q
x
) yoki ushbu mamlakatda eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksini import 
qilinayotgan mamlakat eksport tarmoqlaridagi samaradorlik indeksiga nisbatiga 
(
Q
x
/Q
im
) ko’paytirish orqali hisoblanadi.
ToT = (P
x
/P
im
) x (Q
x
 /Q
im
)
Xalqaro savdo va iqtisodiy o’sish orasidagi bog’liqlik hamisha jiddiy 
munozaralar uchun mavzu bo’lib kelgan: bir tomondan ishlab chiqarishni 
kuchaytirish eksportga yanada arzonroq tovarlar taklifini kengaytirishga va yangi 
bozorlarni egallashga olib kelishi mumkin, ammo boshqa tomondan esa, buning 
natijasida iqtisodiy o’sishning tezlashuvi tufayli mamlakatda yuzaga kelgan 
ustunliklar yanada arzon eksport narxlar orqali xorijga o’tib ketadi. O’sish, uning 
xalqaro savdoga ta’siri nuqtai nazaridan neytral, eksportni kengaytirishga qaratilgan 
va import o’rnini qoplashga qaratilgan bo’lishi mumkin. O’sishning xalqaro savdoga 
ta’siri qanday ishlab chiqarish omillari - eksportni kengaytirishga qaratilgan omillar 
yoki import o’rnini qoplashga qaratilgan omillarning o’sishi bilan aniqlanadi.
Faraz qilaylik, O’zbekiston va Yaponiya faqat 1- va 2-tovarlarni ishlab 
chiqaradi.
Gorizontal o’qqa 1-tovarning nisbiy miqdorini uning o’sishini inobatga olgan 
holda