18 Bermud
988
28.6
8659
19.1
19
Madeyra
600
50.0
2210
84.2
20 Gonkong
570
26.7
4429
34.2
Manba: XXR statistik kundaligi. 2006.
Erkin ishlab - chiqarish zonalari maqsadli sotsial – iqtisodiy dastur bo’lib, yangi
ishlab chiqarish munosabatlari asosida alohida teritoriyada tadbirkorlikni
rag’batlantirish, iqtisodiyotning ustivor tarmoqlariga chet el investitsiyalarini jalb
etish, istiqbolli texnologiyalarni erkin raqobat, ma’muriy – iqtisodiy mustaqillik va
o’zini – o’zi mablag’ bilan ta’minlash tamoyillari asosida joriy etilishidir. Bu
maqsad uchun ijara, kooperativ, qo’shma va chet el korxonalarini qurish va ularni
ekspluatatsiya qilish evaziga erishiladi.
SHuni qayd etish lozim – ki, xalqaro maydonda erkin
eksport ishlab chiqarish
hududlari ham muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda. Fikrimizning dalili sifatida
aytib o’tishni istardikki Irlandiyadagi “SHenon” aeroporti erkin eksport – ishlab
chiqarish hududlarining tipik vakili hisoblanib, bu aeroportning o’ziga xos
xususiyatlari ya’ni turistlarning ko’pligi va juda ko’plab
mamlakatlarning xavo
yo’llari kesishganligi, boshqa ko’plab qulay imkoniyatlari uchun bu yerda sotuvga
qo’yishnan chet el firmalarining tovarlari firma egalariga ko’p foyda keltiradi.
Erkin ishlab chiqarish zonalarida ishlab chiqaruvchilarga baholarni erkin raqobat va
bozordagi talab – taklif asosida belgilash, sherikni tanlash, ishlab chiqariladigan
mahsulotlarning
soni va turlarini belgilash, ishchilarni ishga qabul qilish va
bo’shatish masalalarini xal etish va ularga to’lanadigan ish xaqi miqdorini milliy va
chet el valyutasida belgilash xuquqi berildi. Bundan tashqari erkin iqtisodiy
hududlarda tashkil etilgan ishlab chiqarish munosabatlariga mos keluvchi – moliya
va xisob oliygohlari tizimi ham tashkil etiladi.Bu tizim tarkibiga milliy va chet el
valyutalarida operatsiyalar olib boruvchi davlat va tijorat investitsiya banklari,
tijorat – xo’jalik sudlari, valyuta va fond birjalari kiradi.
Erkin ilmiy – texnik hududlar, ilmiy ishlab chiqarish va o’quv markazlari jamlangan
xozirgi kunda ishlayotgan va rivojlangan infrastrukturaga, chet el ilmiy – texnikaviy
va texnologiyasiga, ishlab chiqarish va moliyaviy jixatdan potentsialga ega bo’lgan
va maxsus xuquqiy tartibot o’rnatiladigan alohida ajratilgan
hududlardan iborat
bo’ladi.
Erkin ilmiy texnik zonalar yuksak texnopolislar, texnoparklar, mintaqaviy
inovatsiya markazlari – texnopolislar ishlaydigan zonalar shaklida tashkil etiladi.
Bunday hududlarni tashkil etishda maqsad fan va texnika
rivojlanishida muhim
yo’nalishlarni olib borish va uni xalqaro maydondagi nufuzini oshirishdan iboratdir.
Erkin ilmiy texnik hududlar tashqi iqtisodiy masalalarni xal etish bilan bir qatorda
mamlakatning ichki umumiy xo’jalik masalalarini yechishga ham qaratilgan bo’lishi
lozim. Bunday xolatda bu zonalarda ilmiy tadqiqotlarni amalga oshiruvchi va atrof
muhitga ziyon – zaxmat yetkazmaydigan ishlab chiqarishni tashkil etish va ishlab
chiqarish resurslarini o’zlashtirish uchun yuqori imkoniyatlar mavjud bo’ladi.
Erkin iqtisodiy hududlar o’zlarining bojxona hududiga ega bo’lib, bu hudud
teretoriyasiga kirib – chiqish o’rnatilgan tartibga amalga oshiriladi. Erkin iqtisodiy
hududlar geografik jihatdan joylashishiga qarab, “tashqi” ya’ni ikki yoki bir necha
mamlakat hududida joylashgan – xalqaro va bir mamlakat hududida joylashgan
“ichki” erkin iqtisodiy hududlarga bo’linadi.
SHu bilan birga erkin iqtisodiy hududlar xalkaro maydonda xo’jalik ixtisosligi va
tashkil etish turlariga qarab ham klasifikatsiya qilinadi. Bu klassifikatsiya asosida
erkin iqtisodiy hududlar xo’jalik ixtisosligi bo’yicha:
1. Erkin savdo hududi.
2. Sanoat va ishlab chiqarish zonasi.
3. Texnik va texnologiyani joriy etish hududlari.
4. Xizmat ko’rsatish zonalari.
5. Kompleks zonalr.
Tashkil etish turlariga qarab esa:
1. Hududiy zonalar.
2. Maxsus tartibot zonalariga bo’linadi.
Erkin iqtisodiy offshor hududlari deb maxsus soliq tizimi o’rnatilgan hududga
aytiladi yoki bu hududni chet el investitsiyasi uchun soliq imtiyozlari qo’llaniladigan
hudud deb ham atash mumkin. Ma’lumki xalqaro xamjamiyatdagi davlatlarda soliq
tizimi bir – biridan anchagina farq qiladi. Masalan:
SHvetsiyada kompaniya
foydasining 63 foizi soliqqa tortilsa, AQSHning Delavar shtatida esa bu salmoq
olinadigan foyda miqdoridan qatiy nazar 400 AQSH dollarini tashkil etadi.
SHuning uchun xar qanday kompaniya ro’yxatga olinish davrida soliqqa tortilish
sharoitlariga qarab 2 turga:
1. Oddiy kompaniyalar.
2. Offshor kompaniyalarga bo’linadi.
6.1.2- Jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
