O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti energo-mexanika fakulteti

Amaliy mashg‘ulot №1-2


Mavzu: Tezliklar uchburchagini qurish va hisoblash. (4-soat)

Har qanday energiya turini mexanik ishga aylantirib beruvchi mashinalar yuritgichlar (dvigatellar) deyiladi. Issiqlik miqdorini mexanik ishga aylantirib beruvchi mashinalar issiqlik yuritgichlari deyiladi.

Yuritgichlar uchun issiqlik miqdori hozirgi paytda organik yoqilg‘i hisobidan, kimyoviy reaksiya orqali va yadro yoqilg‘isidan, ya’ni yadroviy reaksiya orqali olinadi. Issiqlik energetikasida qo‘llaniladigan organik yoqilg‘ilarga ko‘mirning barcha turlari, antrasit, torf, yonuvchi slaneslar, yog‘och, neft, tabiiy gaz va ishlab chiqarish orqali olinadigan boshqa organik mahsulotlar kiradi.
Shuning uchun issiqlik elektr stansiyalarida yoki texnikaning issiqlik ishlatiladigan boshqa sohalarida issiqlik yuritgichlarisiz kuchli agregatlarni ishlatib bo‘lmaydi.
Issiqlik miqdorini mexanik ishga aylantirish qurilmalari xilma- xildir. Ulardan keng tarqalganlari quyidagilar:

1. 
   bug‘ mashinalari;
   
2. 
   bug‘ turbinalari;
   
3. 
   ichki yonuv yuritgichlari;
   
4. 
   gaz turbinalari;
   
5. 
   reaktiv yuritgichlar.
   

U yoki bu tipdagi yuritgichlarning qo‘llanilishi xalq xo‘jaligining ehtiyojlari, kerakli quvvatlar, mavjud yoqilg‘i turlari, yuritgich ishiga qo‘yiladigan talablar va boshqa shartlarga bog‘liqdir.
Porshenli bug‘ mashinalari issiqlik yuritgichlari ichida birinchi bo‘lib (XVIII asr boshlaridayoq) sanoatda qo‘llanila boshladi. Bug‘ mashinalari l00 yildan ko‘proq temiryo‘l va kemasozlikda asosiy qurilma hisoblanib keldi. Vaqt o‘tishi bilan bu tipdagi mashinalar o‘zidan mukammalroq tipdagi mashinalarga o‘rnini bo‘shatib berdi va hozirgi paytda juda kam qo‘llaniladi.
Yirik issiqlik elektr stansiyalarida va ulkan issiqlik energetikasi inshootlarida bug‘ turbinali qurilmalar asosiy va kam xarajatli qurilma hisoblanadi. Deyarli barcha yirik issiqlik elektr stansiyalari va, hatto, atom elektr stansiyalari bug‘-turbinali qurilmalar bilan ta’minlangan. Transport uchun va boshqa hollarda kichik va o‘rta quvvatli kuch qurilmasi talab etilib, ularda ichki yonuv yuritgichlari qo‘llaniladi. Gaz turbinalari XX asrning 90-yillarigacha alohida tip hisobida, asosan, aviatsiyada ko‘proq qo‘llanilgan edi. Hozirga kelib esa deyarli barcha yangi qurilayotgan issiqlik elektr stansiyalarida gaz turbinalari va bug‘-gaz qurilmalaridan foydalanilmoqda.

1.