O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
3.
 
Hayot faoliyati xavfsizligining iqtisodiy jihatlari 
 
Tabiat resurslaridan intensiv foydalanish va atrof muhitini ifloslantirish, ilmiy-
texnikaviy yangiliklarni jamoat ishlab chiqarish faoliyatining barcha sohalariga 
tomonlariga keng joriy etish, bozor munosabatlarining shaklllanishi har xil tabiiy (suv 
bosishi, yerko`chishi, tabiatdagi yong’inlar, yerqimirlashlar va boshqalar), biologik 
(epidemiya, epizootiyalar), texnogen (yong’inlar, portlashlar, binolarning qo`lashi, 
radioaktiv moddalarning tarqalishi, hayotni taminlash sistemalaridagi avariyalar), 
ekologik 
(atmosferani 
anomal 
ifloslanishi, 
tuproqni 
sho`rlanishi, 
erlarni 
yalong’ochlanishi), antropogen (odamlarni xato ishlari oqibatida) va boshqalar bilan 
birga kuzatilmoqda. 
Ular og’ir iqtisodiy oqibatlarga (sanoat, qurilish, transport, yashash va 
kommunal xo`jalik sferalarida, qishloq xo`jaligida) olib kelmoqda. Bu o`z navbatida 
xavflardan insonni himoyalashni nafaqat samarali tadbirlarni ishlab chiqish va 
amalga oshirishni shu bilan birga hayot faoliyat xavfsizligini taminlashga ma`lum 
darajada mablag’ sarf etilishini taqoza etadi. 
Fan texnikaning revolyutsiyasi davrida ishlab chiqarishda erishilgan taraqqiyot 
har doim va hozir ham ishlab chiqarish muhitida hayot faoliyati xavfsizligiga salbiy 
ta`sir etuvchi zararli xavfli omillar darajasini oshishi orqali kuzatilgan.
Mamlakatimiz hududida ko`plab yirik ishlab chiqarish korxonalari faoliyat 
ko`rsatmokda. Ularning ayrimlari atrof muhit va axoli uchun potentsiyal xavf 
hisoblanadi. Bu korxonalarning ba`zilaridagi texnologiyalarning nazorat va tartib 
intizomni past darajasi ishlab chiqarish ko`rsatkichiga ham salbiy ta`sirini ko`rsatadi. 
Bular natijasida bu korxonalarga investetsiyalarni jalb etish, ishlab chiqarish 
vositalarini yangilashda muammolar yuzaga kelib va iqtisodiy holat yanada 
nochorlashadi. Bu kamchiliklarning hammasi ishchilar mehnat sharoitlarining 
yaxshilanmasligiga, ularni hayot faoliyatiga xavf soladigan ishlab chiqarish muhitini 
ijobiy tomonga o`zgarmasligiga sabab bo`ladi. Bular ishchilar o`rtasida ishlab 
chiqarish jarohatlanishlarini, kasbiy kasalliklarini ko`paytiradi. 

---

47 
Ishlab chiqarish korxonalarida qayd qilingan kamchiliklarni mavjudligi ularda 
avariya holatlarini keltirib chiqaradi. Bunda ishchilarni kasbiy mahoratlarini pastligi 
ham sabab bo`ladi. 
Statik ma`lumotlarning qayd etishicha ishlab chiqarishdagi 
avariyalarni 50 % dan ortig’i texnik xodimlarning noto`g’ri harakati natijasida sodir 
bo`ladi.
Bu avariyalarni oqibatlarini tugatish korxona va davlat iqtisodiga katta zarar 
keltiradi. Masalan, Rossiya federatsiyasida yuz beradigan har xil texnogen 
avariyalarni iqtisodiy oqibatlarini tugatishga davlat yalpi mahsulotining 1…2 % 
mablag’i sarflanar va uning ko`rsatgichini 4…5 % ga o`sish xavfi mavjud ekan. Bu 
mablag’ soglikni saqlash va atrof muhitni muhofazasiga ajratilagan umumiy 
mablag’dan yuqoriligi qayd etilgan.