O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik qurilish instituti

III Bob Kontrollerlarning yaratilish texnologiyalari
3.1 Kontrollerlarning yaratilish tarixi
Kontrollerlarning moddiy asosini texnologik jarayonlar tashkil qiladi, ularni boshqarish natijasida esa ishlab chiqarishning kerakli ko‘rsatkichlari yaratiladi. Texnologik jarayon tushunchasiga texnologik jarayonning aynan o‘zi yoki boiim i va bu jarayonni amalga oshiradigan texnologik uskunalar kiradi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, datchik va ijro etuvchi mexanizmlar texnologik uskunalarning tuzilish elementi boiishiga qaramay, TJABT ning texnik vositalari qismiga kiradi. Shu nuqtayi nazardan qaralganda texnologik jarayonni yoki bo iim n i boshqarish — uskunalar, apparatlar yoki agregatlarning ish holatini boshqarish demakdir. Bu ma’noda boshqarilayotgan texnologik jarayon deganda kirishdagi nazorat qilinayotgan param etrlari aniqlangan, obyektning kirishidagi ta ’sirlari bilan chiqish parametrlari orasidagi bogianishi topilgan va jarayonning boshqarish usullariga asoslangan jarayonga aytiladi. 16.1- rasmda TJABT ishining umumlashtirilgan blok-sxemasi berilgan, bunda U{t) — kirishda nazorat qilinayotgan boshqaruvchi ta’sirlar; X{t) — kirishda nazorat qilinayotgan parametrlar; Z{t) — kirishda nazorat qilinayotgan, lekin boshqarilmaydigan parametrlar; Y(t) — texnologik jarayonning chiqishdagi o ‘zgaruvchisi. Texnologik jarayonning kirish va chiqish parametrlari haqidagi axborot o ‘lchov asboblarining datchigi va axborotni kiritish-chiqarish kompleksi orqali raqamli hisoblash mashinasiga (RHM) boradi. Bu axborotni (yoki uning bir qismini) operator ham aloqa qurilmasi orqali RHM ga kiritishi mumkin. Bu holda operator nazorat qurilmasidagi ko‘rsatkichlardan foydalanadi. Boshqaruvchi RHM oldindan belgilangan algoritmlar va boshqaruv dasturi, boshqarish maqsadi, tanlangan optimallash simvoli, cheklashlar asosida ma’lum bir tartib bilan kirgan axborotni qayta ishlaydi. Tizim texnologik jarayonini avtomatik rejimda boshqarishi mumkin yoki boshqarish rejimi shunday bo‘lishi mumkinki, unda boshqaruvchi raqamli hisoblash mashinasi (RHM) aloqa qurilmasi orqali operatorga texnologik jarayonni ijro etuvchi organlar yoki topshiriq bergichlarni masofadan turib boshqarish uchun m a’lum tavsiyalar beradi (ya’ni, „maslahat rejimi“). TJABT larni loyihalash shunday tashkil qilinishi kerakki, unda operatorlar va texnik vositalaming imkoniyatlaridan to‘la foydalanib, kelajakda avtomatik boshqarish tizimlari (ABT) keng o‘rin egallashi lozim, inson esa faqat texnologik uskunalar va boshqarish tizimlarining aniq buzilmasdan ishlashini nazorat qilishi hamda yordamchi amallami bajarishi kerak. Umumiy ko‘rinishda tizimning matematik modelini quyidagicha ifodalash