O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti yerusti transport tizimlari

Ishlab chiqarishda boshqarish axborot tizimining tuzilmasi va faoliyati
ATKlarda ma`lumotlarni qayta ishlash texnologiyasi ko`pincha
markazlashmagan, xodimlarning o’zi birlamchi hujjatlarni qo’l kuchi bilan qayta
ishlaydilar, chiqish hujjatlarini shakllantiradilar.
ATK axborot tizimininng umumiy sxemasi (12.1-rasm) avtomotlashtirilgan
ish o’rinlarini o’z ichiga oladi.

---

Ayrim AIO`ning vazifasi turli ATKlarda turlicha bo’ladi (yolovchi, yuk,
taqsimotor va b. korxonalar). Bundan qat`iy nazar hamma ish o’rinlari yagona
(mahalliy) tarmoq miqyosida ishlab, umumiy MBdan foydalanishi kerak.
ATKda axborot tizimini joriy qilish ma`lum ketma – ketlikda bajariladi.
Hamma ish o’rinlari axborot mahnosida bir – birini ta`minlab turadi. Birinchi
bosqichda MMA bilan, ikkinchi bosqichda – birlamchi joriy axborot bilan
ishlovchi, uchinchi bosqichda – chiqarish hujjatlarini ta`minlovchi ish o’rinlari
yaratiladi.
Korxonaning majmuaviy tizimini yaratishda birinchi navbatda “Texnika
bolim” va “Kadrlar” AIO` ni yaratish lozim, chunki xarakatlanuvchi tarkib va
xodimlar haqida ma`lumot bo’lmasa, boshqa kichik tizimlar samarali ishlay
olmaydi.
12.1-rasm
Ikkinchi bosqichda dispetcher faoliyati, yo’l hujjatlarini qayta ishlash,
yonilg’i sarfini hisobga olish bo’yicha kichik tizimlar yaratish kerak. Yo’l
varaqalarini qayta ishlash natijasida yonilg’i sarfi, haydovchilar ishi va
avtomobllar bosib o’tgan yo’l haqida ma`lumotlar shakllanib bo’ladi.
Uchunchi bosqichda buxgalteriyaning (ish haqlarini hisoblash) va reja
bo’limining ish o’rinlarini (korxona faoliyatini tahlil etish bo`yicha hujjatlari)
yaratish mumkun.
To’rtinchi bosqichda, bosib o’tilgan yo’llarini hisobga olish yo’lgan
qo’yilgach, shinalarning ishini hisobga oluvchi texnik, ta`mirlash zonasi (TXK-1,
TXK-2 ni rejalashtiruvchi, TXK ga va JTga qo’yuvchi dispetcher, TXK va JT
ishlarini hisobiga oluvchilar) ombor bo’yicha AIO`ni yaratish mumkun.
ATK xodimlari ham qiladigan masalalarni ikki guruhga ajratish mumkun:
hisobga olish – statistik va boshqaruvga oid. Axborot tizimlarini ATKga joriy
qilishni birinchi guruh masalalaridan boshlash kerak (xodimlar ishini, yonilg’i va
ehtiyot qismlar sarfini, ta’mirlashlar va boshqalarni hisobga olish).
Axborotlarni yig’ish, saqlash jarayonlari va hisobot qog’ozlarini
shakllantirish yo’lga qo’yilgan, ikkinchi guruh masalalariga – parkning ishlash
qobiliyatini, yonilg’i, shina va ehtiyot qismlar sarfini boshqarishga o’tish mumkin.
Kadrlar
bo’limi
Texnik
bo’limi
Distpetcher
AIO`
Taksir
ovkachi
AIO`
Ekspluatattsiya
bo’limi
Xarakat
xavfsizligi
Ma`lumotlar
Rejalash
bo’limi
Xisobxona
AIO`
Ta`mir
xizmati
AIO`
Maxalliy tarmoq
Yonilg’ini
xisobga
oluvchi
Ombor
AIO`
SHinani
xisobga
oluvchi

---

EHMlarini ATKda qo’llash tahlil qilinganda ma`lum bo`ldiki, hujjatlarni
mashina yordamida qayta ishlashga o’tilganda axborotlar hajmi birlamchi hujjatlar
bo`yicha 2 marta, ikkilamchi hujjatlar bo’yicha 10 – 15 marta kamayar ekan.
Umuman, shaxsiy EHMlardan (SHEHM) foydalanilganda axborotlarini qayta
ishlash harajatlari 60% qisqarishi mumkun. Bunda, ishlarning qiyinligi
quyidagicha taqsimlanadi. SHEHMga ma’lumotlarni kiritish – 95 – 96% axborotni
qayta ishlash va chiqish hujjatlarini olish – 4 - 5%.
Shunday qilib, SHEHMlarni joriy qilishda texnologik zanjirining eng nozik
joyi axborotlarni bazaga qo’l kuchi bilan kiritish bo’lib qoladi. Bu ishlarni
ob`ektlarni avtomotik identifikatsiyalash vositalari yordamida avtomtlashtirish
mumkun.