O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Antiteza
(tazod) 
grekcha so`z bo`lib, qarama-qarShi qo`yiSh ma‘nosini bildiradi. Antiteza 
ifodalikni kuchaytiriSh uchun qarama-qarShi tushunchalarni, fikr, obraz, narsalarni, 
Shahslarning harakterlarini qiyoslaSh Yoki bir hil narsa-hodisalarning daraja jihatidan qarama-
qarShi holatini tasvirlaSh uchun foydalaniladi. Ikki qarama-qarShi holatni qo`yilgan belgi Yoki
xususiyat esa biri ikkinchisini inkor etadi. Masalan,
Sen kech turding, lanjsan, senga 
Olam zimiston, 
Men tong bilan turdim, menga 
Borliq nurafShon (E. Vohidov)
Anafora- 
Yuqoridaga ko`tariliSh degan ma‘noni beradi. Bunda har bir misra, abzast va gap 
boshida bir hil takrorlanuvchi konstrukstiyalar bo`ladi. Masalan, 
Birga tug’ilmoq bor, birga 
turmoq yo`q. 
Epifora-
lotincha so`z bilib, epi-keyin, foros-ma‘no degani. So`zlar ohirida unli Yoki
undoSh tovushlarning takrorlaniShiga epifora Yoki tovushning tugallaniShi (ohiri) deyiladi. 
Bunda bor: 
harorat, muhabbat, Shafqat va mehnat nonini ko`ramiz baham (G’. G’ulom) 
Sintaktik parallelizm. 
Bunda strukturasi bir hil bo`lgan ikki Yoki undan ortiq gaplar 
ketma-ket keladi. Bu gaplarda so`zlarning Shakllari bir hil bo`lib, simmetriya vujudga keltiriladi 
va ifodalilik kuchayadi. Masalan, 
Bukun o`zgachadir jumlai olam, 
Bukun o`zgachadir borliqda handa 
Bukun ko`zlarimga go`yo quyoSh ham 
SHafaq gulhaniga tarang chirmanda (E. Vohidov) 
Sarkazm. 
Grekcha so`z bo`lib, achchiq zaharhanda, istehzoli ta‘na, piching demakdir. 
Sarkazm so`zlovchining murojaat qilinayotgan kishiga nisbatan ustunlik hissiyotiga asoslanadi. 
Ey, pastlik libosin kiygan odamzod 
Qo`rqamanki, noming bo`lajak olchoq,
Kichiklar birla sen bo`lma afsunkor, 
Kim ulug’lik noming so`najak mutloq. 
Takror- 
so`zlovchi o`zi his qilayotgan tuyg‘ularga so`zlarni mos emasligini anglaydi va 
tuyg‘ularni aniq ifodalaSh uchun so`zlarni takror iShlatiladi. Masalan,
So`nggi so`z, so`nggi so`z, so`nggi bir nafas 
Insonga umrdek qimmatli lahza. 
 (J. Jumaniyozov) 
Gradastiya. 
Lotin tilidan olingan bo`lib, zinapoya (ifodalilikni o`sib boriShi Yoki tuShib 
ketiShi) ma‘nosini bildiradi. 
Gradastiya narsa, belgi, xususiyat Yoki harakatni biridan ikkinchisi kuchliroq Yoki
kuchsizroq ma‘no ottenkali sinonimiya Yoki bir hildagi so`zlar vositasida kuchaytirib boriSh 
orqali tasvirlaShdir. 
Agar ifodalilik asta-sekin kuchayib borsa, bu hodisa klimans, pasayib borsa antiklimans 
deyiladi. 
Kirdim dedi: - YAna bir farmon,
Bajarilsin tezda begumon: 
MaShrab ahta qilib taShlasin! 
Erkak ko`zi doim yoShlansin! 
Ikki norg’ul bosdi MaShrabni, 
Bir kasofat bilmay adabni – 
Muhr bosdi o`tda qizitib, 
Bandi gardon tomirin sitib,
SHavqat joyin ayladi mahkum,
Zo`r qabohat yuz berdi Shu zum. (To`lan Nizom)

---

212