O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

y
i ku
y
larga bo
y
buloq. (T.To`la)
Fonetik stilistikani biliSh ijodkorlar uchun ahamiyatlidir. Ular
 
yaratgan ijod mahsullarida 
fonetik stilistikaning xususiyatlarini qo`llasalar, o`quvchilar va tinglovchilarning e‘tiborini tez 
jalb qiladilar. Bu bilan matnning o`qiShliligini ta‘minlaydilar va o`z oldilariga qo`ygan 
maqsadlariga eriShadilar. Ayniqsa, jurnalistlar lavha, ocherk, adabiy portret yaratganlarida 
o`rnini topib, fonetik stilistikadan foydalansalar, asarlari betakror, ta‘sirchan, ohangdor bo`ladi.
 
5-ma‟ruza 
Leksik, frazeologik uslubshunoslik
 
Reja: 
1. 
Leksik stilistikaning o`rganiSh ob‘ekti. 
2. 
Sinonimlar muhim uslubiy vosita sifatida. 
3. 
Sinonimlarning qo`llaniliShi
 
haqida
 
maShhur kishilarning fikri. 
4. 
Antonimlarning uslubiy xususiyatlari. 
5. Omonimlarning uslubiy xususiyatlari. 
Asosiy tayanch tushunchalar
:
Leksik stilistika – lug‘at boyligining stilistik imkoniyatlarini o`rganuvchi soha. 
Sinonimlar – ayni bir tushunchani bildirib, ma‘no qirralariga ko`ra farqlanadigan so`zlar. 
Antonimlar – o`zaro zid ma‘noni bildiradigan til birliklari. 
Omonimlar – til birliklarining shaklan teng kelib qolgan ko`rinishi.
Antiteza – qarama-qarshi ma‘noli jumlalar 
Tilning leksikasi eng nozik ma‘no va uslubistik ottenkalar bilan informastiya beriShda juda 
katta imkoniyatlarga ega.
Hozirgi o`zbek tilida yoki rus tilida necha so`z bor? Bunga javob beriSh juda qiyin. 
Ayniqsa, neytral va uslubistik bo`yoqli so`zlarni aniqlash undan ham qiyin. Bu vazifani amalga 
oshirish uchun lingvistlar lug‘atlar ustida uslubistik tadqiqot olib boradilar. F.P. Filin ―Rus 
adabiy tilining lug‘ati‖ 7-jildini tahlil qilib, undagi 15530 so`zdan 3925 so`z uslubistik 
pozistiyada ekanligini aniqladi. Demak, 75% so`z neytral bo`lib, 25% uslubistik bo`yoqli ekan. 
Bunday iih o`zbek tilShunosligida hali amalga oShirilmagan.
Leksik stilistikada tilimizning lug‘at boyligidagi birliklarning uslubiy xususiyatilari 
o`rganiladi. Ular ichida ayniqsa, sinonimlar, antonimlar, omonimlar uslubiy imkoniyatga boy 
vositalar hisoblanadi.
Sinonimlar 
Leksik stilistikada sinonimiya hodisasi muhim o`rin tutadi. Uslubistik bo`yoqli so`zlar, 
ayniqsa, sinonimik qatorda o`z ifodasini topadi. Ma‘lumki, sinonimik qatorning uzunligi 
turlichadir: bir tomondan, sinonimik qator faqat ikkita so`zdan tuzilgan bo`lsa, ikkinchi 
tomondan, bir necha so`zdan tuziliShi mumkin, masalan: ikki qismli sinonimik qator:
odam-inson, sevinmoq-hursand bo`lmoq
uysiz-joysiz, gapirmoq-so`zlamoq. 
Ko`p qismli sinonomik qator:
yuz, aft, baShara, turq, bet, chehra, siymo

---

204 
kulmoq, tirjaymoq, irShaymoq, iljaymoq, iShShaymoq, jilmaymoq, tabassum qilmoq. 
Bu sinonimik qatordagi har bir so`z turli nutq vaziyatlarida tanlab iShlatiladi. Masalan: 
sh
amol, sabo, yel, Shabbada, to`fon, dovul, bo`ron 
so`zlaridan taShkil topgan sinonimik 
qatorning turli o`rinda iShlatiliShiga e‘tibor beraylik. 
1.Derazamning oldida bir tup
O`rik oppoq bo`lib gulladi, 
Novdalarni bezab g‘unchalar 
Tongda aytdi hayot otini 
Va sh