O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

Xom ashyo omili.
Tabiiyki, barcha maxsulot xom ashyosiz yaratilmaydi. 
Ammo ayrim maxsulotlarni olish uchun xom ashyo boshqalariga qaraganda 
ko’proq sarflanadi. Shuning uchun bunda maxsulotlarni ishlab 
chiqarishga 
ixtisoslashgan tarmoqlar va korxonalar mumkin qadar xom ashyo rayonlariga 
yaqin joylashtiriladi. 
Sanoatning ba
ьzi tarmoqlari, masalan tog’
-
kon, o’rmon, bali
qchilik sanoati 
tarmoqlarining joylashuvi bevosita foydali kazilmalar, xom ashyo bo’lmagan 
rayonlarda rivojlanmaydi. Bunday sanoat tarmoqlarining joylashuvi bevosita 
foydali qazilmalar yoki tabiiy boyliklar geografiyasi bilan belgilanadi. Boshqa 
sanoat tarmoqlarining hududiy tashkil etilishi biroz murakkabroq tusga ega. Bu 
borada bir qator fakt va raqamlar keltirish 
o’
rinli. Masalan: 1 t. paxta tolasini olish 
uchun taxminan 3 t. xom paxta, 1 t. pista yog’i uchun
3 t. kungaboqar, 1 t. shakar 
uchun 7 t. kand lavlagisi ishlatiladi. Ushbu raqamlarni nisbiy (foiz) ko’rinishida 
berish foydadan xoli emas. Chunonchi, paxta tolasini ok paxtadan chiqishi 32-33 
foizi paxta eg’ining chigitdan olinishi 19
-20, shakarni kand lavlagidan tayorlash 
14-
15 foiz va shunga o’xshash.
Mineral o’g’itlar ichida kaliy o’g’itni ishlab chiqarish geografiyasi batamom 
xom ashyo omili bilan belgilanadi, chunki uning uchun ko’p mikdorda kaliy tuzi 
sarflanadi. Ayni paytda azot (selitra) o’g’it
ini ishlab chiqaruvchi metallurgiya 
markazlariga, suv manbalariga yaqin, neft
ь va gaz sanoati rivojlangan rayonlarda 
joylashtirish mumkin. Xom ashyoga asoslangan sanoat tarmoqlarining 
gografiyasini o’rganish eng avvalo mamlakat tabiiy sharoit va boyliklarni bilishni 
talab etadi. Bu yerda malum darajada geografik determinizm, yani tabiiy
sharoitlarning ishlab chiqarish tarmoqlari joylashuviga tasiri bor. Bu tasir qishloq 
xo’jalik ekinlarini tashkil etishda katta ahamiyatga ega 
- suv, iqlim va tuproq 
sharoitlri ko’p jihatdan qishloq xo’jaligining regional va zonal xususiyatlarini 
belgilab beradi.