O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

Ishlab chiqarish kuchlarining tabiiy omillari -
tabiiy sharoit va tabiiy 
resurslarning iqtisodiyotning tarmoq hamda rayonlarning rivojlanishiga ta’siridan 
iborat. Bunda yer resurslari, foydali qazilmalarning joylashishi, miqdori, sifati, 
foydalanish darajasi, iqlim va suv resurslari, o’rmon resurslari muhim o’rin tutadi. 
Ayniqsa, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi tarmoqlarining joylashishida
tabiiy sharoit - 
havo harorati, vegetatsiya davri, yog’inlar mi
qdori va uning davri, 
yer osti suvlarining ko’tarilish darajasi, shamollar, yer usti tuzilishi (relьef), 
yaylovlar va ularning mahsuldorlik darajasi, yer fondi va uning tarkibi, qishloq 
xo’jaligiga yaroqli yerlar, tuproq tarkibi va tabiiy unumdorlik daraja
si kabi omillar 
majmuasining o’rni kattadir.
Sanoatning muhim tarmog’i 
- 
qazib beruvchi sanoat tarmoqlari (tog’
-kon 
sanoati) tabiiy resurslarga, ya’ni mineral xom
-ashyo resurslarining - 
tog’
-geologik 
sharoitlari, ruda va rudali xom-ashyolarning yer ostida joylashishi darajasi, sifati 
(ruda tarkibida - metall miqdori), rangli metallar majmuasi, neft va tabiiy gaz sifati, 
ko’mir (qatlamlarining joylashish va qalinlik darajasi kabilar), baliq
-konserva, 
oziq-
ovqat, o’rmon
-tsellyuloza korxonalari xom-ashyoga bo
g’liq holda joylashadi. 
Ayniqsa, qora metallurgiya (cho’yan, po’lat va prokat), gidroliz, o’rmon
-
tsellyuloza, mineral o’g’itlar ishlab chiqarish korxonalari (1 tonna mahsulot ishlab 
chiqarishga 2 tonnadan 6-7 tonnaga qadar xom-ashyo talab qiladi) joylashishida 
xom-
ashyoga bog’liqlik kuchlidir.
2. 
Ishlab chiqarish kuchlarining joylashishida ijtimoiy-iqtisodiy
, ya’ni 
davlatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi, davlat siyosati, transport-geografik, dengiz 
bo’yi holati, qo’shinchilik va chegaradoshlik (iqtisodiy
rivojlangan hududlar bilan) 
omillarining hissasi kattadir. Mamlakatlarning iqtisodiy taraqqiyot darajasi ilmiy-
texnika inqilobi bilan bog’liq zamonaviy ishlab chiqarish tarmoqlarini 
rivojlantirish imkoniyatlarini beradi. Ayniqsa, iqtisodiyotda muhim o’rin
tutuvchi 
avtomobilsozlik, samolyotsozlik, atom sanoati, elektrotexnika, priborsozlik, 
kontrol-
o’lchov, kosmik
-raketa va boshqalar-avtomatlashtirish, robototexnika 
tarmoqlarining rivojlanishini ta’minlaydi. Davlatning sanoatning yangi va eng 
yangi tarmoqla
rini va inqiroz hamda turg’unlikka uchragan tarmoqlarini 
rivojlantirishga qaratilgan tadbirlardan iborat siyosati mamlakat va uning 
mintaqalarida ishlab chiqarish kuchlarining barqaror rivojlanish imkoniyatlarini 
yuzaga keltiradi. 
Davlatning iqtisodiyotni rivojlantirishga qaratilgan tadbirlari, chunonchi 
yangi resursli hududlarni intensiv o’zlashtirish, ijtimoiy
-iqtisodiy-ekologik 
zo’riqqan hududlarni yengillashtirish kabilar ishlab chiqarish kuchlarining 
rivojlanishi va joylashishida sezilarli o’zgarishla
rga olib keladi. Transport-
geografik holatning qulayligi, dengiz bo’yi hududlari, qo’shnichilik va 
chegaradoshlik holatlari xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi va xalqaro 
iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishi bilan ishlab chiqarishni xalqaro bozorga 
chiqish qulay hududlarga, dengiz bo’ylariga (bu hol keyingi yillarda yirik port 
- 
sanoat ishlab chiqarish majmualarini rivojlanishiga olib keldi), rivojlangan 
mamlakatlar bilan qo’shnichilik va chegaradoshlik esa ishlab chiqarish kuchlarini 
chegara hudu
dlarida rivojlanishiga («Umumiy bozor» doirasida) olib kelmoqda.

---

 3.