O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

, geo-er, 
grafo-yozaman 
ya’ni yerning
 
xo’jalik
 tavsifi degan 
ma’noni
 bildiradi. 

---

Kapitalning dastlabki jamg’arilishi jarayoni, tabiiy fanlar ravnaqi, 
xalqlarning millat bo’lib shakllanishi, Buyuk geografik kashfiyotlar, aholining 
migratsion harakatlarining boshlanishi, xalqaro savdoning kuchayishi - xalqaro 
bozorning yuzaga kelishiga, mustamlakachilikning boshlanishiga va dastlabki 
iqtisodiy 
hamda 
iqtisodiy-
geografik 
qarashlarning 
ta’limot 
sifatida 
mujassamlashuviga olib keladi. 
XVII asr o’rtalaridan boshlab fabrika
-zavod ishlab chiqarishning bosh 
sohaga aylanishi (Evropada), AQSh (1776), Angliya mamlakatlarining jahon 
iqtisodiyotida muhim o’rin tutishi, milliy xo’jalik tizimlarining baynalmillashuvi 
va geografik mehnat taqsimotining chuqurlashuvi, ishlab chiqarishning oqilona 
joylashtirish (I.Tyunen) nazariyalarini yuzaga keltirdi. 
XIX asrning 70 - 
yillari va XX asr (1913 yil) boshlariga qadar bo’lgan 
bosqichda 
yirik sanoat
, 
zamonaviy transport
va 
xalqaro bozor
jahon 
xo’jaligining shakllanishi va rivojlanishiga olib keladi. Bu bosqichda 
sanoatni 
oqilona joylashtirish - shtandort nazariyalarining yuzaga kelishi (A.Veber) 
iqtisodiy geografiyani fan sifatida shakllantirdi. 
XX asrning 20-yillaridan boshlab iqtisodiy geografiya sobiq SSSR oliy 
o’quv yurtlarida (iqtisodiyot va geografiya fakulьtetlarida) asosiy predmet sifatida 
o’qitila boshlandi. Ayni paytda, iqtisodiy geografiya dunyo siyosiy kartasida, jahon 
xo’jaligida, mintaqalar va mamlakatlar xo’jalik tizimidagi muhim miqdor va sifat 
o’zgarishlarini tadqiq qildi. 1976 yildan boshlab iqti
sodiy geografiya iqtisodiy va 
ijtimoiy geografiya deb yuritila boshlandi. Bunday o’zgarish bilan prof. A. Soliev 
ta’kidlaganidek, «........fanning mazmuni uning shakliga moslashtirildi, chunki 
(A.O) .... bu shaklan o’zgarish edi, mohiyatan iqtisodiy geogra
fiya doirasida 
ijtimoiy masalalar ham ayni paytda o’rganib kelinar edi». (A.Soliev «Iqtisodiy va 
ijtimoiy geografiyaning dolzarb masalalari» 
- T.: 1995, 7 -bet). 
XX asrning 50-
yillarining o’rtalaridan boshlangan ilmiy
-texnika inqilobi 
(ITI) tabiat va jamiyat (T

J) o’rtasidagi munosabatlarni kengaytirdi va 
chuqurlashtirib yubordi, ishlab chiqarish tizimlarida va xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarda muhim sifat o’zgarishlari uchun yo’l ochdi. Tabiiy resurslarni 
o’zlashtirish kuchaydi, mutlaqo yangi resurslar ish
lab chiqarishga tortildi. Yangi 
o’zlashtirilishi murakkab va qiyin (agroiqlimiy jihatidan) bo’lgan hududlarni jadal 
o’zlashtirish bilan bir qatorda qadimdan o’zlashtirilgan hududlarda cho’llanish 
jarayonlari ham kuchaydi. ITIning gurkirab rivojlanishi, aho
li soni ko’payishining 
tezlashuvi oqibatida insoniyatning tabiatga, atrof-
muhitga ta’siri kuchaydi va 
industrial yo’nalishdagi antropogen (ikkinchi tabiat) landshaftlar (manzara, 
ko’rinish) yuzaga keldi. Antropogen landshaftlarning tobora hukmron mavqeni 
egallab borishi tabiiy muhitning tabiiyligini yoki birlamchi tabiatning asta-sekin 
yo’qolib borishga va bunday tabiat
-
jamiyat o’rtasidagi qayta aloqalar esa 
murakkab ekologik inqirozlarning yuzaga kelishiga va umumbashariy muammoga 
aylanishiga olib keldi. Iqtisodiy geografiya tadqiqotlarida ekologik jarayonlarni 
o’rganilishi kengaydi. 
Iqtisodiy geografiya fani ijtimoiy-gumanitar fanlar (iqtisodiy fanlar) tizimiga 
kirib tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik jarayonlarni tarmoq va hududiy jihatdan 
o’rganadi. Iqtisodiy geografiya fanining vazifasi tabiat rivojlanishining ob’ektiv 

---

qonuniyatlari (T
0
Q) va jamiyat rivojlanishining ob’ektiv qonuniyatlarini (J
0
Q) bir-
biri bilan bog’liq holda, ya’ni (T
0
Q

J
0
Q) tabiat-aholi-ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar 
(T

A

ITI) o’rtas
ida barqaror doimiy (qayta) aloqalarning shakllanishini, bu 
aloqalar rivojlanish bosqichlarining amal qilishi, davom etishi va boshqarilishi 
jarayonlarini tadqiq qilishdan iborat.