O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

Erkin savdo hududlari
(ESH) ham dunyoda keng tarqalgan. Erkin savdo 
hududlari AQSHda eng ko’p rivoj topgan. Ularni tashkil qilish 1934 yildagi 
maxsus qonunda nazarda tutilgan. Uning maqsadi savdoni rag’batlantirish, savdo 
operatsiyalarini tezlashtirish, savdo xarajatlarini kamaytirishdan iborat. 
Oddiy erkin savdo hududlari
qatoriga yirik xalqaro aeroportlardagi maxsus 
«dьyuti fri» magazinlarini kiritish mumkin. Rejim nuqtai nazaridan ular davlat 
chegaralaridan tashqarida deb hisoblanadi. Erkin savdo hududlari qatoriga 
imtiyozli holatga ega bo’lgan an’anaviy erkin portlarni kiritish mumkin.
Sanoat ishlab chiqarish hududlari
ikkinchi avlod hududlari hisoblanadi. 
Ular erkin savdo hududlariga faqat tovar emas, kapital ham olib kiritilishi va 
ularda faqat savdo bilan emas, balki ishlab chiqarish faoliyati bilan ham 
shug’ullanilishi oqibatida erkin savdo hududlarining evolyutsiyasi natijasida 
vujudga keladi. 
Sanoat ishlab chiqarish hududlari maxsus boj rejimiga ega bo’lgan 
hududlarda tashkil qilinadi. Ulard
a eksport uchun yoki import o’rnini bosuvchi 
tovarlar ishlab chiqiladi. Bu hududlar sezilarli soliq va moliyaviy imtiyozlarga ega 
bo’ladilar. 
Eksport ishlab chiqarish hududlarini tashkil qilish mantiqi rivojlanayotgan 
mamlakatlar iqtisodiyoti bilan belgil
angan edi. O’tgan asrning 60
-
yillari o’rtalarida 
bu yerda sanoat eksportini rag’batlantirish va xorijiy kapital oqimi yordamida 
bandlik darajasini oshrish zaruriyati tug’ilgan edi.
Texnika kiritish hududlari uchinchi avlod hududlari hisoblanadi (70-80-
yill
ar). Ular stixiyali tarzda hosil bo’ladi yoki maxsus ravishda davlat yordamida 
yirik ilmiy markazlar atrofida tashkil qilinadi. Ularda yagona soliq va moliyaviy 
tizimdan foydalanuvchi milliy va xorijiy tadqiqotchilik, loyixa, ilmiy-ishlab 
chiqarish firmalari jamlanadi. 
Eng ko’p texnika kiritish hududlari AQSH, Yaponiya, Xitoyda faoliyat 
ko’rsatmokda. AQSHda ularni texnoparklar, Yaponiyada
-texnopolislar, Xitoyda-
yangi va ilg’or texnologiyalar hududi deb ataladi.
Jahonda eng mashhur va AQSHda eng yirik «Silikon Velli» nomli texnopark 
jahon hisoblash texnikasi vositalari va komp’yuterlar ishlab chiqarishining 20 %ini 
beradi. Umuman AQSHda 80 dan ortiq bunday hududlar mavjud. Yaponiyada 
mahsus hukumat dasturlari doirasida ilg’or ilmiy tashkilotlar asosida yigirm
aga 
yaqin texnopolislar tashkil qilingan. Xitoyda ham bunday hududlar odatda 
davlatning ilm va texnikani rivojlantirish rejalarini amalga oshirish paytida tashkil 
qilinadi. 90-
yillarning o’rtalaridan boshlab Xitoyda 50dan ortiq yangi va ilg’or 
texnologiyalarni rivojlantirish hududlari ishlamoqda. 
Turli moliya-
iqtisodiy, sug’urta va boshqa xizmatlar ko’rsatuvchi firma va 
tashkilotlar uchun tadbirkorlik faoliyatining imtiyozli sharoitlari yaratiladigan 
hududlar servis hududlari deb ataladi. 

---