O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kaferdrasi

 Geografiya tarixining umumlashtiruvchi bosqichida
yashagan K.Ritter 
(1779-1859) geografiya tarixida chuqur iz qoldirgan buyuk shaxslardan biri. 
Uning kapital asari “Umumiy yer bilimi”. U singari birorta olim qiyoslash,
hodisalar o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni tavsiflash, geografik kontseptsiyaning
birl
igi, narsa va hodisalarni mohirona yozishda undan o’tadigan bo’lmagan. Osiyo
tavsifiga tegishli beshta tomni P.P.Semenov (Semenov-Tyanshanskiy) rus tiliga 
tarjima qilgan bo’lib Ritter to’g’risida shunday iliq so’zlarni gapirgan: “Umumiy 
yer bilimi haqi
dagi fanlarning o’lmas siymosi”. Ritterning ikkinchi asari 
universitet talabalariga mo’ljallangan “Umumiy yer bilimi” kursi bo’lgan. 

---

Ritterning asosiy g’oyasi: “Geografiya (ya’ni umumiy yer bilimi) jami Yerni 
o’rganadi. Uning tabiati 
- 
birlikda bo’lib, 
yevropaliklarning farovonligi uchun 
yaratuvchi tomonidan bunyod etilgan”.
A.Gettner (1859-1941) singari geografiya fanining sof hududiy (xorologik) 
mohiyatini uzluksiz targ’ib etgan tadqiqotchi bo’lmagan. Lekin u geografiya bilan
tarix fanini bir-bir
iga yaqinlashtirish mutlaq mumkin emas deb Kant g’oyasini 
yoqlab chiqadi. 
Frantsuz geografi (revolyutsioneri) Eliza Reklyu (1830-1905) uch tomli 
geografik asarlar yozgan. (“Zemlya”, 1867 y
.- 
6 tomli, “
Ye
r va el”, 1876
- 1895y.-
19 tomli, “Inson va Yer”, 19
05-1908 y.- 
6 tomli) U “Inson va Yer” asariga epigraf 
tariqasida quyidagi go’zal iborani yozgan:”Geografiya po otnosheniyu k cheloveku 
ne chto inoe, kak Istoriya v prostranstve, tochno tak je, Istoriya yavlyaetsya 
geografiey vo vremeni”. Mazmuni: “Geograf
iya insonga nisbatan makondagi 
Tarixdan bo’lak narsa emas, Tarix esa o’tmish geografiyasidir”. Reklyu “geografik 
muhit” tushunchasini ko’p ishlatgan.
Ruslarning dunyo aylanasi bo’ylab qilgan sayohatini I.F.Kruzenshtern va 
Yu.F.Lisyanskiy ekspeditsiyasi (1803-1806 y) boshlab berdi. Rus dengizchi 
sayyohlaridan O.E.Kotsebu, F.P.Litke, O.S.Makarov, N.N.Mikluxo-Maklay, 
I.M.Simonov va boshqalar okean va undagi orollarni o’rgangan. 1845 yilda 
birinchi bor Rus geografiya jamiyati ta’sis etildi. Geografiya jamiyatining “Oltin 
davri” XIX asrning oxirgi choragiga to’g’ri keladi. Bu davrda N.M.Prjevalskiy, 
G.N.Potanin, M.V.Pevtsov va boshqalar, Markaziy Osiyoni tekshirdilar.
Nazariyotchi geograflardan iqlimshunos A.I.Voekov, geodezist A.A.Tillo, muz 
davrining tadqiqotchisi P.A.Kropotkin, biogeograf N.A.Severtsev, geologlardan 
I.M.Mushketov va V.A.Obruchevlarni alohida eslatib o’tish joiz.
D.N.Anuchinning (1843-1923) Moskva geografiya maktabi 1884 yilda 
Moskva Davlat Universitetida shakllandi. Olim kafe
drani boshqardi va “Umumiy 
yer bilimi” kursini o’qida. Uningcha geografiya “
Yer yuzasining tabiatini 
o’rganishi lozim. U geografiyani ikki qismga: umumiy yer bilimi va
o’lkashunoslikka ajratdi. Birinchisi Yer yuzasidagi tabiiy geografik komponentlar 
majmuasini, ikkinchisi tabiiy kompleksini odam bilan birgalikda o’rganadi.
V.V.Dokuchaevning (1846-1903) Peterburg maktabi geografiya nazariyoti 
va amaliyotini rivojlantirdi. Tuproqshunoslikka asos soldi. “Tuproq
-landshaftning 
ko’zgusi” degan edi olim. Tabiat zonalari haqidagi ta’limotni yaratdi.