О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti

Insonning kompyuter bilan operativ aloqa qurilmalari

Avtomatlshtirilgan loyihalash tizimlari «inson-mashina» kompleksi tizimlariga kiradi. Insonning mashina bilan muloqot jarayonida informatsiyani uzatishning ikki yo‘nalishini ajratish mumkin: mashinadan insonga; insondan mashinaga (boshqaruvchi ta’sir).
Inson informatsiyani har xil yo‘llar bilan qabul qilishi mumkin, bunda informatsiyaning eng ko‘p hajmi ko‘rish (~80%) va eshitish (~10%) kanallari orqali keladi. Inson texnik vositalarni muskul harakatlari va tovush orqali boshqaradi. Shunday qilib, muhandisning kompyuter bilan operativ muloqoti uchun avtomatlshtirilgan loyihalash tizimlarida informatsiyani vizual va tovushli aks ettiradigan vositalardan va boshqarishning qo‘lli yoki nutqli organlaridan foydalanish maqsadga muvofiqlidir. Lekin informatsiyani nutqli kiritish-chiqarishning zamonaviy qurilmalari hali ko‘p kamchiliklarga ega, shuning uchun avtomatlshtirilgan loyihalash tizimlari texnik vositalari kompleksida kam qo‘llanadi. Informatsiyani nutqli kiritish-chiqarish qurilmalarining rivojlanishi kelajakda muhandisning kompyuter bilan operativ muloqoti uchun ulardan keng foydalanish imkonini beradi. Hozirgi paytda avtomatlshtirilgan loyihalash tizimlarida informatsiyani vizual aks ettirish qurilmalari (displeylar) va texnik vositalarni qo‘lda boshqarish qurilmalari (klaviaturalar, planshetlar, nurli per, ko‘rsatkichlar, shturvallar va sh.k.) keng tarqalgan.
Displeylar. Monitorga ko‘p narsa bog‘liq: kompyuter bilan ishlash tezligi, komfort va eng ahamiyatlisi – foydalanuvchining o‘zini qanday his qilishi. Bugungi kunda asosan ham grafik, ham alfavitli-raqamli informatsiyani chiqarish imkoniga ega grafik displeylar keng qo’llanadi. Displeylarning asosiy parametrlari: aks ettirilayotgan informatsiya hajmi; ekran ishchi qismining o‘lchamlari; ekranda aks ettirilishi mumkin bo‘lgan simvollar soni; tasvir almashinishi tezligi; informatsiya aks ettirilishi sifati; ekranda ixtiyoriy informasion zonalarni ajratish usuli. Monitorning asosiy parametri – diagonal bo‘yicha ekran o‘lchami bo’lib, dyuymda o‘lchanadi. Asosan 14, 15, 17, 19, 21 o‘lchamli monitorlar ko’p ishlab chiqilgan bulib, bugungi kunda 19 va 21 o‘lchamli monitorlar ishxonalarda va uy kompyuterlarida keng foydalanilmoqda.