О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti

Chizma parametrlarini sozlash
Chizmalarni avtomatlashirgan ishlab chiqish tizimlarida ishlashni chizma parametrlarini o‘rnatishdan boshlash kerak, bunday parametrlarga o‘lcham birligi, chizma o‘lchamlari, to‘r va qatlam parametrlari kabilar kiradi. Chizmani tez va aniq qurish uchun bunday parametrlarning barchasi to‘g‘ri qiymatga ega bo‘lishi kerak. Chizmani tur va qatlamsiz qurish mumkin, lekin unga ko‘p vaqt talab etiladi va tayyor chizmani o‘zgartirish juda qiyin bo‘ladi.
O‘lcham birliklari. Foydalanuvchi chizma formatini, masofa va burchak o‘lchamlari birligini aniq tanlashi kerak. O‘lcham birliklari (masofa) ilmiy, o‘nlik, kasr, injenerlik va qurilish formatlarida ifodalanishi mumkin. Burchaklarning o‘lcham birliklari bu graduslar, minutlar, sekundlar, gradlar, radianlar va geodezik birliklar. Odatda tizim o‘lcham birliklarni tanlash uchun dialog darchasini taklif qiladi, unda kerakli qiymatlarni ko‘rsatish kifoya. Masalan, AvtoSAD tizimida

7.1-rasm. AtoCAD tizimida o‘lcham birliklarini o‘rnatish muloqat darchasi

Chizma o‘lchamlari. Qog‘ozda chizma chizishda varoqdan chetga chiqish mumkin emas. Xuddi shunday grafik qurilma bilan ishlashda ham chizma ma'lum chegaralarga ega bo‘lishi kerak, chunki tayyorlangan chizma qachondir qog‘ozda chiqarilishi kerak. Demak foydalanuvchi chizma o‘lchamlarini oldindan o‘rnatishi kerak. Bu operasiyani AvtoCAD da bajarilish ketma-ketligi quyida keltirilgan.
Commond: limites
Reset - Model Space limites
ON/OFF/ <0.00.0.00>:10.10
Upper right corner <12.00.9.00>:300.200
Chizma chegarasini o‘rnatishda quyidagilarni inobatga olish kerak:

• 
  chizman haqiqiy o‘lchamlari;
  
• 
  o‘lchamlar, ilova, materiallar ruyxati va boshqa zaruriy ma'lumotlarni kiritish uchun joy;
  
• 
  har xil ko‘rinishlar orasidagi masofalar;
  
• 
  ramka va mavzular uchun joy (zarur holatlarda).
  

Chizishdan oldin zarur bo‘ladigan maydonni, chizma o‘lchamlarini baholash uchun uning eskizini qurish tavsiya etiladi. Masalan, biror ob'ektning oldidan ko‘rinish o‘lchamlari 6x5 birlikka, yonidan ko‘rinish o‘lchamlari 4x5 birlikka va yuqoridan ko‘rinish o‘lchamlari 6x4 birlik o‘lchamlariga ega bo‘lsa, chegaralar shunday o‘rnatilishi kerakki, bunda barcha chizmalar va ularga ta'luqli ma'lumotlar joylashishi kerak. Aytaylik oldidan va yonidan ko‘rinishlar orasidagi masofa 4 birlikka, oldidan va yuqoridan ko‘rinishlar orasidagi masofa 3 birlikka teng bo‘lishini xohlaysiz. Chizmaning chegarasigacha bo‘lgan masofa chapdan 4 birlikka, o‘ngdan 4 birlikka, yuqoridan 2 birlikka va pastdan 2 birlikka ega bo‘lsin (26-rasm). Ko‘rsatilgan qiymatlar shunday tanlanadiki tayyor chizma gormonichno ko‘rinishga ega bo‘lishi kerak.
O‘zimiz uchun ko‘rinishlar o‘lchami va ular orasidagi masofalarni va chizma chegarasigacha va chizma chegarasida qog‘oz chegarasigacha bo‘lgan masofalarni o‘rnatib, chizma o‘lchamlarini quyidagicha hisoblash mumkin.
Gorizontal bo‘yicha o‘lcham =1+4+6+4+4+4+1=24
Vertikal bo‘yicha o‘lcham =1+2+5+3+4+2+1=18
Shunday qilib chizma o‘lchami 18x24 birlikni tashkil etadi. Bu yerda chizma chegarasidan qog‘oz chegarasigacha bo‘lgan masofani bir birlikka teng deb qabul qildik.



7.2-rasm. Chizma o’lcfmlarini berish

26-rasmdagi chizma 1:1 masshtabda bajarilgan. Biroq chizmaning qattiq nusxasini olish jarayonida qog‘ozning o‘lchamidan bog‘liq ravishda masshtabni kattalashtirish yoki kichiklashtirish mumkin. Umuman olganda, qog‘oz o‘lchamini chizma chegarasi, shrift o‘lchami, chizma masshtabi chiziqlar qalinligi masshtabi va boshqa parametrlar belgilaydi. Qog‘ozlarning standart o‘lchamlari va ularga mos chizma chegaralari har xil masshtablarda (metrik birliklar tizimsida) formatlar AO, A1, A2, A3, A4, A5 bilan beriladi.