O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti abdurayimova o`G`iloy to`lqin qizining

2.Darsda axborot texnologiyalaridan foydalanish
Texnologiya - so‘zi yunoncha (techne) san’at, mahorat, o‘quv ma’nolarini anglatadi, bu esa jarayonlar demakdir.
Jarayon deganda oldinga qo‘yilgan maqsadga erishishga yo‘naltirilgan harakatlarning muayyan yig‘indisi, jamlanmasi tushuniladi. Axborot texnologiyalarning maqsadi inson tahlil qilishi uchun axborotni ishlab chiqarish va uning asosida biror bir hatti-harakatni bajarish bo‘yicha qaror qabul qilishdan iboratdir.
Axborot texnologiyalarini tatbiq etish iqtisodiyot, fan, ta’lim va boshqarishning barcha sohalarida davom etmoqda. Axborot texnologiyalarining fan va ta’lim sohasidagi asoslari bo‘lgan ko‘plab zamonaviy texnika vositalari: kodoskop, audio va video magnitofonlar, televizor, kompyuter, skaner, mikrofon, kolonka, videoko‘z, videoproyektor va nusxa olish apparatlaridan dars berish jarayonida maksimal foydalanish ta’lim samaradorligini oshirishga keng imkoniyatlar yaratadi.
Axborot texnologiyasi – bu ob’yekt, jarayon yoki hodisalar holati haqidagi ma’lumotlarni bir ko‘rinishdan ikkinchi, sifat jihatdan mutloq yangi ko‘rinishga keltiruvchi ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash o‘zatishning vosita va usullari majmuasidan foydalanish jarayonidir.

Hayotiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu usullardan foydalanish natijalari turlicha bo‘ladi va natijalarga qarab qaysi usuldan foydalanishni o‘zingiz belgilab olasiz.

2. Multimedia vositalari
Multimedia vositalari o‘qitish jarayonida foydalanish o‘qitishning sifati va samarasini oshirib o‘rgatishning eng qulay usullaridan biri hisoblanadi. Multimedia vositalari bilan olib borilgan saboq o‘quvchining darsga bo‘lgan qiziqishini va bilim olish saviyasini oshiradi.

Multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari axborotning an’anaviy va noan’anaviy turlari asosida o‘quv materiallarini tinglovchilarga yetkazib berishning mujassamlashgan holdagi ko‘rinishidir. Multimedia hozirda juda tez rivojlanayotgan zamonaviy axborot texnologiyasi bo‘lib, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  an’anaviy axborot turlari: matn, jadval, turli xil bezaklar va original axborot turlari (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya ko‘rinishidagi axborot turlari);
  
• 
  video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessorning harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o‘tkazish qobiliyati, tezkor video-xotira, katta sig‘imli tashqi xotira, hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirish talab etiladi;
  
• 
  „inson – kompyuter - inson“ interaktiv muloqotining yangi darajasining taminlanishi, muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladi.
  

Ta’lim jarayonida multimedia vositalari yordamida darslarning samaradorligini oshirish mumkin. Hozirda amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari yordamida tinglovchilarni o‘qitish ikki barobar samarali bo‘lmoqda. Ma’lumki, eshitgan materialning to‘rtdan bir qismi xotirada qoladigan bo‘lsa, tinglovchilarga berilayotgan materiallarni video orqali amalga oshirsak, axborotni xotirada saqlanib qolishi va tasavvur qilish imkoniyati 35-70 foizgacha oshadi. Shuningdek, mazkur o‘quv dasturlar audio, video va grafika ko‘rinishida mujassamlashtirilgan holatda tinglovchilarga berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 70-95 foizga oshishi kuzatilmoqda.
Ta’lim sohasida multimedia vositalari yordamida tinglovchilarga bilim berish afzalliklari :

• 
  Ta’lim jarayonida berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyatining mavjudligi.
  
• 
  Ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqini yanada oshishi.
  
• 
  Dars jarayonida bilim olish vaqtining qisqarishi natijasida vaqtni tejash imkoniyatiga erishilishi.
  
• 
  Olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlab qolinishi va uni amaliyotda qo‘llash mumkinligi
  

Dars jarayonini tashkil etishda innovatsion texnologiyalarning mavqeyi kun sayin ortib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish bugungi ta'limning imkoniyatlarini yanada kengaytirib kelmoqda. Hozirgi kunga kelib istalgan joydan turib istalgan ilm maskaniga xoxlagan vaqtda zamonaviy texnologiyalar asosida oqish imkoniyatini bermoqda. Bu esa Ananaviy talimdan farqli olaroq ham vaqtni ham xarajatni kamaytirishiga erishilib talim jarayonini sezilarli darajada rivojlanishiga olib kelmoqda .

Umum talim maktablarida dars jaroyonida multemidia vositalari va interfaol doskadan foydalanishning oquvchilar uchun afzalliklari shundan iboratki:o'quvchilarning taassurotlarini boyitishga, ma'lumotlarni o'zlashtirish tezligini oshirish ; o'qituvchining ish unumdorligini oshirish va ortiqcha xarajatlardan holi bolishiga; virtual labarotoriyalar orqali labarotoriyalrni bajarish imkonini bajaradi: o'rganishni tezligini oshirish vaqtni kamaytirish; koproq darsda korsatib namoyish qilib dars otish , bu materialni to'liq anglashga va yaxshiroq yodlashga hissa qo'shadi.
Multimedia vositalari dars jaroyonida quyidagi qulayliklarni yaratib beradi: a) otilayotgan darsning mukammal organishga; b)darsda zerikishni yoqotib qiziqishni oshiradi: v)vaqtni tejash va xarajatlarni kamaytirish; g) organilayotgan obyekt oquvchi xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi va amaliyotga yaqinligi sababli qollay olish imkoniyatini oshiradi.
Multemidia vositalar orqali kompyuterda virtual laboratoriya ishlaridan foydalanish. Kompyuterda virtual laboratoriya ishlarini bajarishda zamonaviy texnik jihozlar yordamida ishlab chiqarish yoki texnologik jarayonni qilish mumkin. O'qituvchi nazorati ostida oquvchi o'z bilimlarini amalda qo'llash, ijodiy qobiliyatlarni namoyish etish, orgatilgan vazifani tahlil qilish, ishlab chiqarish vaqtida qaror qabul qilish imkonini berdai. Bu esa oquvchiga real holatda qiynalmay moslashish imkonini beradi
O`quvchini baholashda bilimini nazorat qilishda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish. Ushbu tizim oquvchiga bilimini nazorat qilishda shaffoflik va xolisslik bilan baholash imkonini berib yanada samaraga erishishga imkon beradi. Oquvchilarning bilimlarini nazorat qilish uchun kompyuterdan foydalanish o'qituvchiga test sinovlari tayyorlashga ketadigan vaqtni qisqartirishga imkon beradi. Oquvchini test jarayonida bemalol kuzatish va xolish baholashga sharoit yaratadi.

3. Tasviriy san`at darsida axborot texnologiyalaridan foydalanish
Amaliyotda axborot texnologiyalarini o'qitish maxsus texnik axborot vositalaridan (kompyuterlar, audio, kino, video) foydalanadigan barcha texnologiyalar deb ataladi.
Kompyuterlar ta'limda keng qo'llanila boshlanganida "ta'lim uchun yangi axborot texnologiyalari" atamasi paydo bo'ldi.
Kompyuter texnologiyalari dasturlashtirilgan o'qitish g'oyalarini ishlab chiqadi, zamonaviy kompyuterlar va telekommunikatsiyalarning noyob imkoniyatlari bilan bog'liq bo'lgan mutlaqo yangi, hali o'rganilmagan texnologik o'rganish imkoniyatlarini ochadi. Kompyuter (yangi axborot) o'qitish texnologiyalari - bu axborotni tinglovchilarga tayyorlash va uzatish jarayonlari bo'lib, ularni amalga oshirish vositalari kompyuter hisoblanadi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish o'quv motivatsiyasini rivojlantirish orqali dars samaradorligini oshiradi, bu esa o'quv jarayonini yanada muvaffaqiyatli qiladi.
Axborot texnologiyalari nafaqat o'quv faoliyatining o'zgaruvchanligi, uni individuallashtirish va tabaqalashtirish imkoniyatlarini ochibgina qolmay, balki barcha ta'lim sub'ektlarining o'zaro munosabatlarini yangi shaklda tashkil etish, talaba ta'lim faoliyatida faol va teng huquqli ishtirok etadigan ta'lim tizimini barpo etish imkonini beradi.
Axborot texnologiyalari o'quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytiradi, o'quvchilarni o'quv jarayoniga jalb qiladi, ularning qobiliyatlarini keng ochib berishga va aqliy faoliyatni faollashtirishga yordam beradi.
Rus tili va adabiyoti o'qituvchilari aniq sabablarga ko'ra darsda AKTdan foydalanishda ayniqsa ehtiyot bo'lishadi.
O'qituvchi - adabiyot o'qituvchisi oldida turgan vazifalar ko'p jihatdan boshqa fan o'qituvchilarining maqsad va vazifalaridan farq qiladi. Biz boshqa fan o'qituvchilariga qaraganda axloqiy masalalarni hal qilish imkoniyatiga egamiz, ko'p jihatdan biz bolaning ichki dunyosini shakllantirish va shakllantirish uchun javobgarmiz, ko'pincha qalbga murojaat qilamiz. Umuman olganda, bizning asosiy maqsadimiz shaxsni sotsializatsiya qilishning asosiy vositasi sifatida lingvistik kompetensiyani shakllantirish va shu bilan birga ijodiy shaxsni rivojlantirishdir.
Bularning barchasi, avvalambor, matn bilan, badiiy so'z bilan, kitob bilan ishlashni o'z ichiga oladi. Shuning uchun o'qituvchidan - darslarida AKT imkoniyatlaridan foydalanmoqchi bo'lgan adabiyotshunos oldida, har doim ulardan rus tili va adabiyoti darslarida ulardan foydalanishning maqsadga muvofiqligi savol tug'iladi.
O'zlarining darslarida AKTdan foydalanishda, avvalo, maqsadga muvofiqlik tamoyiliga amal qilish kerak.
Darslarda AKTdan foydalanish tavsiya etiladi, birinchi navbatda, maxsus amaliy muammolarni echish uchun:
Ikkinchidan, o'quvchilar bilimini tuzatish va hisobga olish uchun maktab kursining fundamental bilimlarini shakllantirish bo'yicha talabalarning mustaqil ishlarini tashkil qilish uchun AKTdan foydalanish tavsiya etiladi.
Talabalar o'quv dasturlari bilan ishlashga, darslarda o'rganilgan mavzularni, monitoring dasturlari va testlar bilan ishlashga qiziqishmoqda.
Har bir talaba individual sur'atda va individual dastur bilan ishlaydi, bu erda siz farqlash tamoyilini osongina qo'llashingiz mumkin. Kuchsiz talaba, agar xohlasa, materialni kerak bo'lganda takrorlashi mumkin va u xatolar ustida ishlash bo'yicha odatiy darslarga qaraganda ko'proq xohlaydi. Kuchli talabalar qiyin topshiriqlarni olishadi yoki kuchsizlarga maslahat berishadi.
Sinov nazorati va AKT yordamida ko'nikmalarni shakllantirish an'anaviy usulga qaraganda tez va ob'ektiv, materialni o'zlashtirish darajasini va uni amalda qo'llash qobiliyatini aniqlashni anglatadi. O'quv jarayonini tashkil etishning ushbu usuli zamonaviy axborotni qayta ishlash tizimida qulay va oson hisoblanadi.
Uchinchidan, axborot texnologiyalaridan, xususan, multimediyadan foydalanish. ko'rinishni kuchaytirishga imkon beradi. K. D. Ushinskiyning mashhur iborasini eslang: "Bolalar tabiati aniq ko'rinishni talab qiladi. Bolaga unga tanish bo'lmagan beshta so'zni o'rgating, va u uzoq vaqt davomida behuda azob chekadi; lekin yigirmata bunday so'zlarni rasmlar bilan bog'lang - va bola ularni pashshada o'rganadi. Siz bolaga juda oddiy fikrni tushuntirasiz va u sizni tushunmaydi; siz qiyin rasmni o'sha bolaga tushuntirasiz va u sizni tezda tushunadi ... Agar siz so'zlarni olish qiyin bo'lgan sinfga kirsangiz (va biz bunday darslarni qidirmaymiz), rasmlarni ko'rsatsangiz, sinf gapira boshlaydi va eng muhimi gapiring. ozod ... ".
Darslarni tayyorlash va o'tkazishda AKTdan foydalanish o'quvchilarning fanga qiziqishini, o'quv faoliyati va bilim sifatini oshirishi, savol berish uchun vaqtni tejash, talabalarga nafaqat darslarda, balki uyda ham mustaqil ravishda o'rganish imkoniyatini beradi va o'qituvchiga o'z bilimlarini oshirishga yordam beradi.
Yana bir jihatni ta'kidlash kerak: darsni o'zi AKTdan foydalangan holda o'tkazish. Dars qanchalik yaxshi rivojlanganiga qaramay, ko'p narsa o'qituvchining unga qanday tayyorlanishiga bog'liq. Bunday tadbirning mohirona o'tkazilishi ba'zi bir televizion dasturning shoumeniga o'xshaydi. O'qituvchi nafaqat (va) shunchaki emas (!), Kompyuterni yaxshi bilishi, darsning mazmunini bilishi kerak, lekin uni yaxshi sur'atda, qulaylikda olib borishi, o'quvchilarni bilim jarayoniga doimiy jalb qilishi kerak. Ritmning o'zgarishi haqida o'ylash, o'quv faoliyatining shakllarini diversifikatsiya qilish, agar kerak bo'lsa, pauzaga qanday qarshi turish va ijobiy natijani qanday ta'minlash haqida o'ylash kerak.hissiy fon dars.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, AKTdan foydalanish tufayli o'qituvchi taxtada ishlashga qaraganda o'qish vaqtining 30 foizini tejaydi. U taxtada etarli joy yo'q deb o'ylamasligi kerak, yozilgan hamma narsa aniqmi yoki yo'qmi, sifatli bo'r nima ekanligi haqida tashvishlanmasligi kerak. Vaqtni tejash bilan o'qituvchi dars zichligini oshirishi, uni yangi tarkib bilan boyitishi mumkin.
Didaktik materialkompyuter versiyasida keltirilgan, bir nechta muammolarni hal qiladi:

• 
  darsda o'qituvchilar va o'quvchilarning samaradorligini oshiradi;
  

• 
  darsda ko'rish qobiliyatidan foydalanish miqdorini oshiradi;
  

• 
  darsga tayyorgarlik vaqtida o'qituvchining vaqtini tejaydi.
  

Foydalanish juda qiziqarli ishpowerPoint dasturlari. Bu bir qator ijobiy ta'sirlarga olib keladi:

• 
  darsni vizualizatsiya bilan boyitadi;
  
• 
  assimilyatsiya jarayonini psixologik jihatdan osonlashtiradi;
  
• 
  bilim mavzusiga qiziqishni uyg'otadi;
  
• 
  talabalarning umumiy ufqlarini kengaytiradi;
  
• 
  darsda o'qituvchilar va talabalarning samaradorligini oshiradi.
  

Tarmoqda qo'shimcha materiallar ko'pligiInternet sizga vizual va didaktik materiallar, testlar, tanqidiy maqolalar, insholar va boshqalar bankini yaratishga imkon beradi.
San'atni tinglashelektron adabiyotlar ona tili va adabiyotiga bo'lgan muhabbatni uyg'otish uchun har xil turdagi badiiy asarlarning professional ijro etilishini namoyish etish uchun xizmat qiladi.
Elektron lug'atlar va entsiklopediyalar mobil telefonga qo'shimcha ma'lumot olish va darsda undan foydalanishga imkon berish.
Har bir o'qituvchi hayotga qanday saboq berishni biladi.videolardan foydalanish.
Adabiyot darslarida AKTdan foydalanish bir qator ijobiy natijalarga olib keladi:

• 
  o'qituvchilar va talabalar tomonidan yozuvchilarning tarjimai hollari va asarlari taqdimotlarini o'z ichiga olgan media-kutubxonani yaratish;
  
• 
  o'qitish sifatini yaxshilaydi;
  
• 
  o'quv g'ayrati va muvaffaqiyat uchun motivatsiyani oshiradi;
  
• 
  dars vaqtini oqilona taqsimlashga imkon beradi;
  
• 
  materialni aniq tushuntirishga, uni qiziqarli qilishga yordam beradi.
  

AKTdan foydalanish o'qituvchi tomonidan darsning turli shakllarini tayyorlashda va o'tkazishda samarali: multimediali maktab ma'ruzasi, dars - kuzatish, dars - seminar, dars - seminar, dars - virtual tur. Bunday ekskursiyalarni tabiatda, muzeyda, yozuvchining vatanida tashkil etish mumkin.
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanish quyidagi imkoniyatlarni beradi:

• 
  darslarni yangi tarkib bilan to'ldirish;
  
• 
  o'rganilayotgan materialga va atrofdagi dunyoga, o'quvchilarning qiziquvchanligiga ijodiy yondoshishni rivojlantirish;
  
• 
  axborot madaniyati va axborot kompetentsiyasining elementlarini shakllantirish;
  
• 
  kompyuter dasturlari bilan ratsional ishlash ko'nikmalarini shakllantirish;
  
• 
  kompyuter texnologiyalarini rivojlantirishda mustaqillikni saqlash.
  

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo'yicha o'quv jarayoni qatnashchilarini tayyorlash darajasiga qo'yiladigan talablar
AKTni bilish darsga tayyorgarlikni sezilarli darajada osonlashtiradi, darslarni noan'anaviy, esda qolarli, qiziqarli va faol qiladi. AKT va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning integratsiyasi rus tili va adabiyotiga bo'lgan qiziqishni uyg'otishi, ushbu fanlarni o'rganishga turtki berishi uchun sharoit yaratishi mumkin. Bu o'z-o'zini o'qitish samaradorligi va intensivligini oshirish, ta'lim sifatini oshirishning oqilona usulidir.
Multimedia texnologiyalaridan foydalanganda bilim turli idrok kanallari (vizual, eshitish) orqali olinadi, shuning uchun u yaxshiroq so'riladi va uzoqroq saqlanib qoladi. K. Ushinskiy shuningdek, bilim kuchliroq va to'liq bo'ladi, ular sezgi organlari qanchalik ko'p qabul qilinishini ta'kidlaydi.
Bugungi kunda sinflarning minimal jihozlanishi bilan talabalarning doimiy qiziqishini ta'minlash juda qiyin. Ko'pincha darslardagi jihozlar matnlar, darsliklar, daftarlar, reproduktsiyalar bo'lib, biz ularga etishmaymiz va ularning tashqi ko'rinishi juda ko'p narsani talab qiladi. AKT ushbu muammoni hal qilishda muhim yordam berishi mumkin, bu esa darsni jonlantirish va fanlarga qiziqishni uyg'otish imkonini beradi. Va bu juda muhim: multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda darslar materialni ongli ravishda o'zlashtirish jarayoni.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, bugungi kunda talabalar axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda turli fanlar bo'yicha darslarga tayyor. Ular uchun turli xil tahrirlovchilar bilan ishlash (masalan, MS Word, MS Excel, Paint, MS Power Point), Internet resurslaridan foydalanish, kompyuter sinovlari bilan ishlash yangi va noma'lum. Ko'pgina talabalar turli xil axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining imkoniyatlari, shuningdek, amaliy amaliy ko'nikmalar haqida tasavvurga ega. Shunday qilib, ushbu bilim va ko'nikmalarni qo'llash maktabga taqdim etilgan muammolarni hal qilishda yagona yondashuvni ta'minlash uchun tavsiya etiladi.