O‘zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti mashinasozlik fakulteti

2.1-rasm. Tugma elementi.
Buyruq-sozlash. Boshqarilmaydigan kulachokli buyruq-sozlovchi keng tarqalgan deb tan olingan.
2.2-rasmda doimiy tokli buyruq-sozlovchini qirqimi berilgan. Harakat prinsipi kuchga qaralgan kulachok harakter prinsipi analitikdir. Ko`prikchali kontakt 1 ni o`chirishda 2 ta uzish hosil qilinadi chunki yoyni so`nishini osonlashtiradi. Kulachokli uzatmali kontakt, richagni 2 aylanish markazidan kontaktni orasidagi masofa kattaligi, element tugmasiga nisbatan kontaktlar orasidagi oraliq kattaligi uchirish tokini 4 marta oshiradi. Valning holatida richag fiksator 4 bilan fiksatsiyalanadi.

2.2-rasm. Buyruq sozlovchi
Kontaktlarni ulash va uzish moment kulachok 3 profiliga bog`liq. Buyruq-sozlovchining vali aylanishida kuchlanish kontaktorini boshqarish amalga oshadi, shunday qilib dvigatilning kuchlanish zanjirlarida komutatsiya amalga oshadi. Nisbatan momentni aniq sozlash uchun kulachokli buyruq sozlovchi qabul qilinadi. Bunaqangi nazorat moslama va harakt prinsipi 2.3 a-rasmda ko`rsatilgan.
Po`lat valda 1 izalyatsion materialdan bo`lgan disk 3 qotiriladi. Disk aylanasida teshiklar joylashgan u yordamida kulachok 2 va 7 qotiriladi. Kulachokni 7 rolik 9 ga tegishida kontakt richag 8 soat strelkasiga qarama qarshi buraladi va hatakatlanmaydigan kontakt 4 va 5 ko`prikcha 6 bilan ulashadi. Zashilkani 12 holatida kontaktli richag ushlab turiladi u prujina 13 bilan ushlanadi.(2.3-rasm a).shu vaqtni uzida qaytaruvchi prujina bosiladi 10. Diskni keyinchalik aylanishida kulachok 2 rolik 11 ga tegadi va oxirgisini chiqarib tashlaydi, prujina 10 harakati bilan kontaktlar ajraladi (2.3-rasm., v). bunaqa mexanizmning ajralib turadigan jihati shundakiy ajralish kontaktlarni tezligini yoquvchi valning aylanish tezligidan erkinligidadir.
Bu esa bizga valning kichik aylanish tezligida sozlanadigan buyruqni nazoratlovchini ishlatish imkoniyatini beradi.
Ulash va ajratish kontakt moment keng sohada va katta aniqlikda sozlanadi. Qo`pol sozlanish momentining ishlash kontakti diskga kulachokni o`rnatish har xil bo`lishidadir. Undan aniqroq sozlash uchun va mahkamlash uchun kulachok ovalsimon teshikga egadir. Bu kulachokni teshik markaziga nisbatan ikki tomonga 10°30` ga siljitish va qotirishim imkonini beradi. Moslamaning ishlash aniqligi ±25’.