|
Dekorativ kompozitsiya mashg’ulotlarida badiiy-bezak ishlarida foydalaniladigan yo’lsimon, kvadrat, to’rtburchak, doira naqshlar, ochiq va yopiq naqshlar, nomoyon naqsh namunalaridan ko’chirish va mustaqil ijodiy ishlarni o’rganadilar. Bu ishlar bevosita buyum bezagi bilan bog’liq holda amalga oshiriladi.
SHuningdek, taklifnoma, tabriknomalar tayyorlash kabi amaliy ishlar ham bajariladi. Milliy va chet el xalqlarining liboslari uchun eskizlar tayyorlanadi, tabiiy shakllarni stilizatsiyalash yuzasidan mustaqil ishlar olib boriladi. Dekorativ kompozitsiya mashg’ulotlarida halq ertaklari, hikoyalar, dostonlar, she’rlar mazmuniga eskizlar ishlash katta o’rinni egallaydi. Bunda bolalar kitoblarni ichki va tashqi (muqova) bezagiga doir (bosh bezak, yakuniy bezak, zarhal harf, illyustratsiya) ishlarni bajaradilar. Dekorativ ishlarda o’quvchilar buyumlarning vazifalari, ularning shakli, bezak elementlarining o’zaro bog’liqligi haqida elementar tushunchalarga ega bo’ladilar hamda yuksak mahorat bilan tasvirlangan narsalarni didsiz, pala-partish ishlangan narsalardan farq qilishni o’rganadilar.
Dekorativ kompozitsiya darslarida bolalarga har qanday naqshlarning elementlari tevarak-atrofdagi narsa va hodisalardan olingani haqida tushuncha beriladi. Binobarin, naqsh ishlash mashg’ulotlarida rasm ishlovchi real shaklni o’zgartirishi, uni soddalashtirishi, unga yangi elementlarni qo’shishi mumkinligini o’rganib oladi.
SHu bilan birga o’quvchilar turli xalqlarning bugungi dekorativ-amaliy san’ati hamda dizayn san’ati bilan tanishadilar. Dizayn ishlarida bolalar dazmol, choynak uchun taglik, quticha, libos uchun bezak eskizi, televizor, kreslo, yengil avtomobilni yangi markasi eskizlarini ishlash bilan shug’ullanadilar.
Haykaltaroshlik kompozitsiyasi mashg’ulotlarida odam, hayvon, qushlarning alohida haykallari, sport, hayvonot olami mavzularida, xalq ertaklari asosida tasviriy ijodiy ishlar bajariladi. Dekorativ haykaltaroshlik o’quvchilarda turli dekorativ bezakli rel’eflar va o’yinchoq haykallar ishlash orqali maxsus bilim hamda malakalar hosil qiladi. O’zbek halq kulolchilik san’ati an’analari asosida "Toychoq", "Qo’zichoq", “Bo’taloq“ kabi o’yinchoq haykalchalar ishlanadi. Fantastik mavzularda, dev, ajdarho, kentavr, suv parisi, xumo qushi kabilarni dekorativ haykallari ijodiy tarzda bajariladi. Bunday mashg’ulotlarda bolalar stek bilan ishlash, loy yoki plastilinni dumaloqlash, bosib yapaloqlash, silliqlash, cho’zish usullarini o’rganadilar.
Haykaltaroshlik mashg’ulotlarida ikki xil ish uslubi mavjud bo’lib, ularning birinchisi alohida-alohida loy yoki plastilin bo’laklarini bir-biriga yopishtirish orqali haykal ishlash bo’lsa, ikkinchisi yaxlit loy bo’lagiga stek bilan ishlov berish orqali haykal ishlashdir. Bularni bolalar yakka yoki guruh bo’lib bajaradilar. Kompozitsiyalardagi obrazlar soniga qarab, guruhdagi bolalar soni kam yoki ko’p bo’lishi mumkin.
Ma’lumki, rasm chizish jahon xalqlarining barchasida juda qadimdan shakllanib, u san’at va madaniyatning eng mukammal va doimiy mashg’uloti bo’lib keladi. SHuningdek, rasm chizish butun bashariyat xalqlarining doimiy aloqa vositasi, insoniyatning shakllanishi va ma’naviy o’sishining ham bosh omili bo’lib kelgan.
SHu boisdan xam juda qadimdan bu mashg’ulotni rivojlantirish va takomillashtirish barcha xalqlarda sistemali amalga oshirib kelingan. Bizgacha yetib kelgan eng qadimgi qoyatosh rasmlari odamlar rasm chizish bilan ibtidoiy jamoa davrining paleolit yoki qadimgi tosh asridanoq shug’ullana boshlaganligidan dalolat beradi. Bunday rasmlar Frantsiya, Ispaniya, Old Osiyo, O’rta Osiyodan ko’plab topilgan, ularga 5-10 ming yillarcha bo’lgan.
Ma’lumki, eramizdan avvalgi 3-minginchi yillarda odamlar mis, qalay, qo’rg’oshin va ruxni eritib, undan bronza olishgan. Bronzadan yasalgan narsalar juda chiroyli qilib bezatilgan. Bu davrda ishlangan buyumlardagi rasmlar odamlar rasm chizish bilan jiddiy shug’ullanliklarini ko’rsatib beradi.
Tarix shohidki, kishilar jamiyati taraqkiyoti SHarq mamlakatlarida, jumladan Misrda ancha tez va oldinrok boshlangan.
Qadimgi Misrda grafika va rasmkashlik san’atning bir turi sifatida shakllanib, juda erta taraqqiyot yo’liga chiqib oldi. Qadimgi Misrda rasm chizish va grafik ishlar bilan shug’ullanish ancha erta san’at kasbi sifatida o’rganiladi va o’rgatila boshlanadi.
Qadimgi Misrda tasviriy san’at, adabiyot va me’morchilik g’oyat kuchli motivlarda taraqqiy etdi. Bu yerda rasm chizishni, grafik ishlarni bajarishni va bino qurishni avvallari xususiy kasb sifatida o’z bolalariga, qarindosh-urug’lariga o’rgatar edilar. Keyinchalik kichik-kichik maktablar tashkil etila boshlandi.
Haqiqiy rasmkashlik maktablari eng avval Misrda, so’ngra Hindistonda va Xitoyda tashkil etildi.
Bu maktablarda asosan: yer o’lchash, yo’l, kanal va binolar rejasini tuzish, chizmalar chizish, buyumlarga badiiy bezaklar ishlash o’rgatilar edi.
Qadimgi Misrda belgi-yozuvlar (ierogliflar)ni yaratilishi tasviriy san’atni, ya’ni rasm chizishni yanada tez rivojlanishiga imkon beradi (eramizdan avvalgi IV-III ming yillik) chunki, bu belgi-yozuvlarda har bir xarf bir buyumni aytmoqchi yoki uni nomini yozmoqchi bo’lsa, uning har biriga bir donadan rasm ishlanishi kerak edi.
SHunga ko’ra Qadimgi Misr maktablarida rasm chizish har bir kishini doimiy mashg’uloti bo’lib qolgan. Maktablarda ham eng ko’p mashg’ulot rasm chizish bo’lardi.
Qadimgi Yunonistonda rasm maktablari juda erta tashkil topdi. Yunon maktablarida asosiy e’tibor tabiatni chiroyli qilib tasvirlashga qaratilar edi. Rasm chizishda simmetriya, matematik hisobot, nisbatlar nazariyasi asosiy e’tiborda bo’lardi.
Eramizgacha bo’lgan Yunonistonda SIKION, EFESS, FIVAN kabi rasm maktablari shuhrat qozongan, bo’lib, ularni har biri o’ziga xos yo’nalishda va uslublarda faoliyat ko’rsatar edi. Ulardan ayrimlari naturalizm metodida ishlasa, boshqalari badiiylik, ya’ni rasmni iloji boricha chiroyli qilib ishlash metodida faoliyat ko’rsatar edi. Bu maktablarda Pamfil, Melantiy, Pavziy, Appelass kabi mashhur rassomlar yetishib chiqdilar. Keyinchalik bu rassomlar ham o’z maktablarini tashkil etdilar. Qadimgi Yunon tasviriy san’at maktablarida o’qish ancha qiyin edi. CHunki, bu maktabda o’qish uchun yuqori darajadagi iste’dod bo’lish bilan birga, ancha miqdorda pul ham to’lanar edi. Pamfil tomonidan ochilgan Sikion maktabiga kirib o’qish uchun juda katta va kuchli iste’dod bilan birga 26 kg 196 gramm oltin to’lanar edi. Bu yerda o’qish 12 yil davom etar edi.
Qadimgi Yunonlarning Buyuk allomasi bo’lmish Arastu, - «Rasm fani bo’yicha umumta’lim fanlarini 1-etapida turadi va barcha fanlarni o’rganishda asosiy vosita bo’ladi» - deb ko’rsatgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
