O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

 
Go‘zallik kategoriyasi va uning muqobillari. 
Ma’naviy va moddiy 
xususiyatga ega bolgan, ijtimoiy hayotda favqulodda ahamiyat kasb etuvchi hamda 

---

384 
narsa-hodisalarning 
uyg‘unligi, 
hamohangligi, 
mutanosibligi, 
maqsadga 
muvofiqligiga asoslangan qadriyat shakli «go‘zallik» tushunchasida ifodalanadi. U 
estetikaning markaziy mezoniy tushunchasi — asosiy kategoriyasi sifatida barcha 
estetik tushunchalar uchun asos vazifasini bajaradi. Chunki estetika bilan bogliq har 
qanday savolning javobi go‘zallik masalasiga borib taqaladi. 
Go‘zallik o‘z-o‘zidan vujudga keladigan hodisa emas, balki shakli, mazmuni va 
xususiyatiga ko‘ra ikki ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Birinchi ko‘rinishi go‘zallik 
ontolo dyasi bilan bog‘liq. Go‘zallik tafakkur va tabiat mahsuli. Kulol loydan, 
naqqosh yog‘ochdan, misgar misdan, zargar tillodan shunday buyum yaratadiki, 
uning jozibasi insonni hayratga soladi. Yoki tabiatdagi purviqor tog‘lar, yuksak 
cho‘qqilar, dengiz-u ummonlarning go‘zalligini inson takrorlashga ojiz. 
Ikkinchi ko‘rinishi go‘zallik gnoseologiyasi bilan bog'liq. Ya’ni go‘zallik ayni 
paytda bilishning mahsuli. Voqelikdagi har qanday narsa-hodisaning go'zalligi uning 
ishonchlilik, qiziqarlilik, haqqoniylik mezonlari bilan o‘lchanadi. Inson go‘zallikni 
chinakam his etganda, uning mohiyatini bilgandagina zavqlanadi, huzur qiladi. Zero, 
go‘zallikni bilish, idrok etish insonning badiiy-estetik tafakkurini o‘stiradi. 
Go‘zallikni tadqiqot doirasiga ko‘ra tabiat, jamiyat, san’at hodisasi sifatida 
tabiatdagi, jamiyatdagi hamda insondagi go‘zallik turlariga ajratib o‘rganish mumkin. 
Tabiatdagi go‘zallik bu tabiatdagi narsa, hodisa, jarayonlardagi uyg'unlik, 
mukammallikning insonda yorqin va uzviy his-hayajon uyg'onish jarayonidir. Bu 
go‘zallik inson uchun tabiatni asrash, undan bahra olishning manbayi bo‘lib, tabiatni 
estetik qadriyat sifatida qadrlashni taqozo etuvchi kuch, vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Jamiyatdagi go'zallik bu shaxs va jamiyat manfaatlarining uyg‘unligini ta'minlovchi 
adolat, insonparvarlik va tenglikka asoslangan ijtimoiy munosabatlar majmuyi 
hisoblanadi. Insondagi go‘zallik — bu undagi ma’naviy va jismoniy vujudning 
uyg‘unligidir. 
Go‘zallik tabiat, jamiyat, inson tafakkuri mahsuli sifatida quyidagi 
xususiyatlarga ega: 
a)
go‘zallik obekiv mazmunga ega bo‘lgan subektiv obrazlar, tasavvurlar, 
idroklar, tafakkurlarning hosilasidir. Go‘zallik obektivlik va subektivlikning o‘zaro 

---

385 
mutanosibligi, uyg'unligidir; 
b)
go'zallik — bu narsa, hodisa, voqea va jarayonlarning insonni 
ruhlantiradigan, ilhom bag‘ishlaydigan, yuksak oliyjanob maqsadlar sari 
yetaklaydigan, jo‘shqinlik baxsh etib jonlantiradigan tomonlaridir. Go‘zallik xuddi 
shu ma’noda jism va ruhning uyg‘unligidir. Ruhni oziqlantirib, jismni yanada 
ulug‘vor qiladigan narsa, hodisa, voqea, jarayonlarning xossasidir; 
d) go‘zallik — bu insonning erkin faoliyatidir. Hayotda o‘z huquqini, erkini, 
qadrini topgan insongina go‘zaldir. Erkin ijod, mehnat bo‘lmagan joyda go‘zallik 
yo‘qdir;