O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

“Dinshunoslik” fani quyidagi xususiyatlarga ega:
1. ―Dinshunoslik‖ fani dinlarning mohiyatini va din tushunchasini ta‘riflab, 
uni izohlab, tushuntirib beradi. Diniy ong, ijtimoiy ong shakllaridan biri sifatida 
olib qaralib, uni tarixiy hodisa deb hisoblaydi; bu bilan barcha dinlar insoniyat 
tarixi bilan bog‘langanligi, odamlarning dinga bo‘lgan ehtiyoji tufayli kelib 
chiqqach, ular asta-sekin bir tizim qiyofasiga kirib davom etayotganligi ta‘kidlab 
o‘tiladi. 
2. Dinlarning kelib chiqish, rivojlanish va evolyutsiyasi o‘zining tub 
sabablariga, ya‘ni ildizlariga egaki, ―Dinshunoslik‖ shu xususiyatni ham nazarda 
2
И.Каримов. Имон ва инсон. Т., ―Фан‖ 1991 й. – Б.4. 

---

6 
tutadi va ularni ko‘rsatib beradi. Bu bilan hozirgi zamonda mavjud bo‘lib turgan 
turli dinlar qadim zamonlarda vujudga kelgan bo‘lsalar ham, nima uchun ular 
hamon mavjud bo‘lib turibdi degan savolga aniq javob beradi. 
3. Diniy ong har bir dindor odamning yoki diniy jamodagi kishilarning yakka 
shaxs yoki ijtimoiy ongi bo‘lib, bu ongning asosi ilohiy kuchlarda, ilohiylikka 
asoslangan dunyoqarash, mafkura, g‘oya, fikr, tushuncha, tasavvur, xotira, xayol, 
iroda, idrok, iymon, e‘tiqod, ahloq va psixika kabilar yaxlitligidan iborat 
ma‘naviyatdir. 
Diniy ong ko‘pchilik dindorlarning onggi, yakka shaxs onggi xususiyatiga 
ega bo‘ladi. Yakka shaxsning diniy ongining darajasi o‘sha dindor kishining 
yashash tarzi, shaxsiy qobiliyati, qiziqishi kabilar bilan bog‘liq. Bu hol dindorlar 
psixikasini keltirib chiqaradi. 
4. Diniy dunyoqarash, umuman, dunyoqarashning tarixiy turla-ridan biri 
bo‘lib, uning asosiy belgisi ilohiy, g‘ayritabiiy kuchlarga ishonish va ularga 
sig‘inish, butun olam, barcha mavjudot, insoniyat dunyosini xudo yaratganini va 
boshqari-shini e‘tirof etish, xudoga, ruhlarga e‘tiqoddan iboratdir. Diniy 
dunyoqarash quldorlik tuzumidan boshlab rivojlantirib orilgan. Ayniqsa, insoniy 
fazilatlarga yot va zararli bo‘lgan ichkilikbozlik, giyohvandlik, buzuqlik, qon 
to‘kish, o‘g‘irlik kabi yaramas illatlar diniy ahloqda qoralanadi, ularga qarama-
qarshi halolik, ezgulik, o‘zaro hurmat ko‘rsatish; kattalarni, ota-onalarni izzat 
qilish kabi fazilatlar ulug‘lab kelingan.
Din ibtidoiy jamiyatning quyi bosqichida, taxminan bundan 50-40 ming yil 
avval shakllangan. U keyingi jamiyatlarda turli tarixiy tip hamda shakllarda 
rivojlanib kelgan. Dinni keltirib chiqargan tub sabablar, ya‘ni ildizlar uchta: 
ijtimoiy, psixologik va gnoseologik ildizlari mavjud. 
Har kanday dinning gnoseologik, ya‘ni dunyoni bilish nazariyasi bilan bog‘liq 
ildizi ham mavjud. Dinning bu ildizi olamdagi voqea va hodisalarning kelib 
chiqish sabablarini, ularning ichki mohiyatini bilish murakkab va qiyin bo‘lishi 
bilan bog‘liq. Tabiat va jamiyatda ro‘y beradigan o‘zgarishlar sababli ko‘p ming 
yillar mobaynida insonlar uchun sirli tuyilgan; natijada odamlarning aqli zaif va 

---

7 
cheklangan, dunyoning barcha sirlari birgina xudoga ma‘lum, undan boshqa hech 
kim dunyoni bilmaydi degan xulosa kelib chiqqan. 
Dinning psixologik ildizi, bunda odamlardagi tashqi olam voqealaridan, 
jamiyatda ro‘y berayotgan turli hodislardan iztiroblanishi, ezilishi, g‘am-
tashvishga tushib qolishi, qo‘rquv vahima, umid va ishonch, shodlanish yoki ruhan 
tushkinlik holatlari dinning kelib chiqish va mavjud bo‘lib turishida katta kuch 
hisoblanadi. Diniy pand-nasihatlar, turli diniy marosimlar ham diniy psixologiya 
bilan bog‘liqdir. 
Shunday qilib, har qanday dinning kelib chiqishi, yashab turishi va amal 
qilishi ijtimoiy, gnoseologik va psixologik ildizlari bilan izohlanadi.
Jamiyat hayotida amal qilib kelinayotgan dinlar o‘z tashkiliy tizimiga ega 
bo‘lgan murakkab va o‘ta moslanuvchan g‘oyalardan iborat bo‘lib, din jamiyatni 
uyushtiruvchi, yo‘naltiruvchi, safarbar etuvchi, intizomga soluvchi g‘oyaviy kuch 
hisoblanadi. Diniy shiorlar ayrim inqilobiy harakatlarni, ba‘zi davrlarda g‘azovot 
va salb urushlarini, milliy-ozodlik harakatlarining bayrog‘iga aylangan.