O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

 PHET dastur paketi. 
Fizika yo`nalishida 2001 yildagi Nobel mukofotining 
sovrindori K.Viman tomonidan «Physics Education Technology» (PhET) sayti 
yaratilgan.
Bu 
dastur 
Davlat 
ta`lim 
standartlariga 
va 
o`quv 
muassasalarida 
qo`llanilayotgan adabiyotlarga mos kelganligi bilan muhim pedagogik qurol 
hisoblanadi. 
3-chizma. PHET dasturining modellar. 
Demak, yuqorida keltirilgan dasturiy ta`minotlardan foydalanish o`zining 
samarasini beradi va komp’yuter modellarini o`quv jarayonlarida qo`llash tamoyillari 
natijasida: 
1. Komp’yuter dasturi tajribani o`tkazish mumkin bo`lmagan yoki tajriba kuzatib 
bo`lmas darajada harakatlangan paytda qo`llaniladi. 
2. Komp’yuter dasturi o`rganilayotgan detalni aniqlashda yoki yechilayotgan 
masalaning illyustratsiyasiga yordam beradi. 
3. Ish yakunida talabalar model yordamida hodisalarni xarakterlovchi kattaliklarning 
ham sifatiy, ham miqdoriy bog’lanishlarini ko`radi. 
4. Dastur bilan ishlash paytida talabalarning vazifasi turli murakkablikdagi 
topshiriqlar ustida islanishi va o`z ustida mustaqil ishlashga imkon beradi.
Shuningdek, ta’limda zamonaviy texnologiyaga asoslangan ta’lim jarayonining 
eng muhim «yadrosi» deb hisoblangan qismi – darsning maqsadidan kelib chiqqan 
holda har bir darsni elektron darsliklardan foydalangan holda zamonaviy pedagogik 
texnologiyalar asosida tashkil etish zarur. Darsning mazkur bosqichlarida 
o’qituvchilarni innovatsion g’oyalar va takliflar bilan chiqishga chorlash va eng 
asosiysi an’anaviy dars usullaridan voz kechgan holda fizika darslariga noan’anaviy 
o’quv jarayonini taqbiq etish zarur.
Barcha tabiiy fanlar singari fizika fanini o’qitish jarayonida AKTlarni o’quv 
mashg’ulotlariga unumli tadbiq qilish uchun kompyuter bilan ta’minlangan ta’lim 
muassasalarida turli yo’nalishlarda ishlab chiqilayotgan kompyutetning universal 
dasturli ta’minotdan foydalanishning qulay imkoniyatlari mavjud. Jumladan, ba’zi 
fizik jarayon va hodisalarni modellashtirish, fizikdan masala yechish yoki 
laboratoriya ishlarini bajarishda kompyuter yordamida o’quvchilarni qo’lda 
bajariladigan amallardan ozod etish mumkin, hamda eng asosiysi o’quvchilarda 
mustaqil o’rganishni rivojlantirish va kompyutet bilan muloqat qilish ko’nikmalarini 
shaklantirish kabi ta’limiy maqsadlar amalga oshadi.
Aytaylik, optika qonunlarini yoki elektromagnetizm jarayonlarni faqat 
darslikdan va unda tasvirlangan suratlar orqali o’qib tushunish juda qiyin.

---

88 
Tasavvur qiling, 3D ekranda difraksiya hodisasini bosqichma-bosqich 
tushuntiradigan virtual taqdimot paydo bo’ladi. Bunday taqdimotni o’quvchi hech 
qachon esdan chiqara olmaydi va chuqur o’zlashtira oladi. Fizikani o’qitishda har xil 
hodisa va voqealarni atrofdamizdagi olam bilan bog’lab, ilmiy yondashib 
diagrammalar va tasvirlar orqali ko’rib chiqish orqali tushuntirish imkoniyatlari 
mavjud. 
Shuni e’tiborga olib, ”Yorug’lik difraksiyasi” mavzusini zamonaviy axborot 
texnalogiyalardan foydalangan holda o’qitish imkoniyatini ko’rib o’tmoqchimiz. 
Yorug’lik to’lqinlarining to’siqni aylanib o’tishida to’g’ri chiziq bo’ylab 
tarqalishi qonunidan chetlanishi yoki yorug’likning geometrik soya sohasiga egilishi 
difraksiya hodisasi
deb yuritiladi. Bu qoidani o’quvchilarga bayon etgandan so’ng, 
videoproektor orqali ekranda quyidagi tasvirlarni namoyish etish mumkin: 1-ilova. 
Yorug’likning geometrik soya sohasiga o’tishini Gyuygens prinsipi asosida 
tushuntirish mumkin, lekin u yorug’lik intensivligi (amplitudasi) haqida hech qanday 
ma’lumot bermaydi. Frenel-Gyuygens prinsipini ikkilamchi to’lqinlarning 
interferensiyasi haqidagi mulohazasi bilan to’ldirdi, bunda difraksiyaga ikkilamchi 
to’lqinlar superpozitsiyasi natijasi sifatida qaraladi. Bu esa Gyuygens-Frenel prinsipi 
deb nomlangan. 2-ilova. 
Yorug’lik defraksiyasi tabiatini Gyuygens va Frenel prinsiplari asosida 
tushuntirishda bildirilgan har bir fizik jarayonni harakatdagi tasvirlar orqali bayon 
etish o’quvchida nazariyaning ishonchliligiga va to’g’riligiga olib keladi.
Bundan tashqari mavzuga oid laboratoriya mashg’ulotlarida ham fizik hodisaning 
animatsion ko’rinishini tavsiya etish mumkin. 3-ilova.
 

---

89 
Ma’lumk, difraksiya to’g’risidagi tushunchalarni faqat kitobdan o’qib, aniq 
tushunchalariga ega bo’la olish oson narsa emas. Demak, mavzu qachonki tushunarli 
va qiziqarli bo’ladi, uni amaliy jihatlari va hayot bilan bog’langan tushunchalar 
to’g’risidagi ma’lumotlar bilan metodik boyitilsa. Shunday ekan boshqa o’quv 
fanlarida ifodali va multimediyali taqdimotlar bir birini yaxshi tushunishlikka yordam 
bersa, ulardan farqli ravishda, fizika fanida esa AKTdan asosiy g’oyani, ya’ni, fizik 
qonunni va hodisani ilmiylika asoslangan holda o’quvchining olam to’g’risidagi 
dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi.