O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti fiziologiya va valeologiya asoslari kafedrasi

noto'g'ri ma'lumot berish - axborot himoya usullaridan biri bo'lib, biror obyekt haqidagi haqiqiy ma'lumot o'rniga atayin yolg'on ma'lumot tarqatishni anglatadi.

axborotni bo'laklash usuli axborotni bo'laklarga bo'lib, uning biror qismi orqali to'liq ma'lumot olib bo'lmaslikni anglatadi. bu usul harbiy texnika va qurollanish vositalarini ishlab chiqarishda, shuningdek yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi.

sug'urta qilish - axborotni muhofaza qilish usuli sifatida endigina tan olinmoqda. uning ma'nosi axborot egasi huquqlari va manfaatlarini yoki axborot vositalarini an'anaviy tahdidlar va axborot xavfsizligi tahdidlaridan himoya qilishni bildiradi. ushbu usul tijorat sirlarini saqlashda ko'proq qo'llanilishi ehtimoli mavjud. axborotni sug'urta qilishda u dastlab, auditorlik tekshiruvidan o'tishi va xulosaga ega bo'lishi talab etiladi.

axborotlarni ma'naviy-ma'rifiy himoyalash usuli axborotni muhofaza qilishda juda muhim rol o'ynaydi. aynan inson, u korxona yoki tashkilot xodimi, maxfiy ma'lumotlardan voqif bo'lib, o'z xotirasida ko'plab ma'lumotlarni jamlaydi va ba'zi hollarda axborot chiqib ketishi manbaiga aylanishi mumkin hamda uning aybi bilan o'zgalar ushbu axborotga noqonuniy ega bo'ladilar. axborotlarni ma'naviy-ma'rifiy himoyalash usuli quyidagilarni nazarda tutadi:

• 
  xodimni tarbiyalash, u bilan ma'lum sifatlarni, qarashlarni shakllantirishga yo'naltirilgan maxsus ishlarni olib borish (vatanparvarlik, axborotni muhofaza qilish uning shaxsan o'zi uchun ham qanday ahamiyat kasb etishini tushuntirish);
  
• 
  xodimni axborotni muhofaza qilish qoidalari va usullariga o'rgatish, konfedensial axborot tashuvchilar bilan amaliy ishlash ko'nikmalarini shakllantirish.
  

hisobga olish axborotni muhofaza qilishning muhim usullaridan biri bo'lib, konfedensial ma'lumotlar tashuvchilarning hamda undan foydalanuvchilarning ixtiyoriy vaqtda qayerda joylashganligi haqida ma'lumot olish imkonini beradi. ushbu usulsiz himoya muammosini hal etish juda qiyin. sir saqlanuvchi axborotlarni hisobga olish tamoyillari:

• 
  himoyalanuvchi axborotlarni tashuvchilarning barchasini ro'yxatga olish majburiyligi;
  
• 
  muayyan axborot tashuvchini ro'yxatga olish bir marta bo'lishligini (takrorlanmasligini) ta'minlash;
  
• 
  ro'yxatda konfedensial ma'lumot tashuvchining ayni vaqtda qaysi manzildaligini ko'rsatish;
  
• 
  har bir himoyalangan axborot tashuvchining saqlanishiga yagona javobgarlik va hisobda ushbu axborotni ishlatgan foydalanuvchi haqida ma'lumotni aks ettirish.
  

kodlash - himoyalanuvchi axborotni raqibdan yashirish maqsadida, axborotni kanal orqali uzatish jarayonida o'zgalar tomonidan tutib olinishi xavfi mavjud bo'lganda, uni kodlash usuli yordamida ochiq matnni shartli axborotga aylantirish usulidir. kodlash uchun odatda belgilar to'plami (belgilar, raqamlar va boshqalar), shuningdek axborotni tushunarsiz belgilar to'plami ko'rinishiga aylantirish imkonini beruvchi ma'lum qoidalar tizimi foydalaniladi. bu axborotni o'qish uchun esa uni yana o'z xoliga keltirish, ya'ni kodni ochish (kalit) kerak bo'ladi. axborotni kodlash texnik vositalar yordamida yoki qo'lda amalga oshirilishi mumkin.

shifrlash - axborotni muhofaza qilish usuli bo'lib, ko'pincha axborotlarni radioqurilmalar vositasida uzatishda, raqib tomonidan tutib olish xavfi bo'lganda qo'llaniladi. axborotni shifrlash, uni o'zgalar tomonidan tutib olinganda ham kalitsiz ma'nosini tushunib bo'lmaydigan holatga o'tkazishni anglatadi.