O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti “tasdiqlayman”

Komandalarga tayyorlangan savollar. 
1.
 
Metallni  bolg’a  bilan  tez-tez  urib  isitish  mumkin.  Bu  mexanikaviy  ish  nimaga  sarf 
bo’ladi? 
2.
 
Quvvat birliklarini ayting? 
3.
 
CHoynak qancha ko’p isitilsa undagi suv shuncha sekin qaynaydi. Nimaga shunday? 
4.
 
Elektromagnit induksiya hodisasini kim qachon kashf qilgan? 
5.
 
Daraxt bargiga tuproqdan ildiz orqali ko’p miqdordagi suv uzluksiz kelib turadi. Bu 
suv qayerga ketadi? 
6.
 
Bug’ turbinalarida suv bug’ining qanday tur energiyasidan foydalaniladi? 
7.
 
Siz issiqlik dvigatellarining qanday turlarini bilasiz? 
Albatta,  savollar  va  javoblar  oralig’ida  badiiy  qism,  ashula,  o’yin,  intermediyalardan 
foydalaniladi. 
SHuni ta’kidlash joizki, maktabda sinfdan tashqari ishlar qanchalik yaxshi tashkil etilsa, 
o’quvchilar  faolligi  shunchalik  oshib  boradi,  ular  mustaqil  fikrlashga  o’rganadilar,  eng 
muhimi u yoki bu fanga qiziqishlari ortadi, ayniqsa iqtidorli o’g’il-qizlar birin-ketin ko’zga 
tashlana  boradilar.  Bu,  o’z  navbatida  iqtidorli  bolalarni  aniqlash  va  ular  bilan  alohida  ish 
olib borishda o’qituvchiga katta yordam beradi. 
Fizikadan  olimpiadalarga  tayyorgarlik  ko’rish  va  o’tkazish  ham  sinfdan  tashqari 
ishlardan biri hamda muhimi hisoblanadi. 
Birinchi marta fan olimpiadasini o’tkazish XX asrning 60-yillarida boshlanib fizika-
matematika fani xissasiga to’g’ri kelgan. Bu ish o’zini oqlagandan keyin sekin-asta boshqa 
fanlardan ham olimpiadalar o’tkazila boshlandi. 
Olimpiadalar bir necha bosqichdan iborat bo’lib, avval maktab litseyda so’ng tuman 
miqyosida  keyin  shahar  yoki  viloyat  miqyosida,  so’ngra  respublika  miqyosida  va  nihoyat 
xalqaro miqyosda o’tkaziladigan bo’ldi. 
Olimpiada  o’tkazilishidan  avval  o’quvchilar  bilimini  baholash  uchun  jyuri 
tayinlanadi.  Olimpiadalar  vaqtida  o’quvchilar  bilimini  jyuri  bir  necha  usullar  bilan  sinab 
ko’radi. 
I  navbatda  masalalar  yechish  orqali,  II  navbatda  amaliy  tayyorgarligini  kuzatish 
maqsadida laboratoriya ishlarini bajarish hamda tushuntirib berishlari orqali va nihoyat test 
savollariga  javob  berish  orqali  sinab  ko’riladi.  Har  bir  holat  uchun  alohadi-alohida  ball 
qo’yib boriladi, natijada qaysi o’quvchi ko’proq ball to’plagan bo’lsa, shu o’quvchi g’olib 
deb tanlanadi. O’rinlar shu asosda ketma-ket taqsimlanadi. 
Fizikadan  olimpiadaga  tayyorgarlik  ko’rish  va  o’tkazish  ham  o’qituvchidan  katta 
ma’suliyat, mehnatni talab qiladi. 
O’qituvchi avval parallel bir necha sinfdan fizikadan bilimi chuqur bo’lgan bir necha 
o’quvchini  ajratib  oladi,    ya’ni  7-sinfdan,  8-sinfdan,  9-sinfdan,  10-sinfdan,  11-sinfdan 

---

 
136 
fizikaga  qiziqqan  bir  necha  o’quvchini  ajratib  oladi.  Har  bir  sinf  o’quvchilariga  alohida-
alohida ko’rsatmalar beradi, tushunmagan mavzularini tushuntirib beradi, uyga topshiriqlar 
beradi, xaftada, bir marta nazorat qiladi. O’zida bir bo’lgan fizikaga doir adabiyotlarni o’qib 
o’rganishlari  uchun  olib  kelib  beradi.  O’quvchilar  adabiyotlarni  o’qib  olimpiadaga 
tayyorgarlik ko’ra boshlaydilar. 
I  tur  olimpiada,  ya’ni  maktab  miqyosida  olimpiada  o’tkazish  muddati  I  chorak 
oxiriga, ya’ni 4-10 noyabrlarda o’tkaziladi. Bunda maktab fizika o’qituvchilaridan biri jyuri 
raisi bo’ladi. Rais boshchiligida olimpiada uchun masalalar tanlanadi. Qaysi kuni olimpiada 
o’tkazilishi e’lonlar doskasiga yozib qo’yiladi. 
O’quvchilarni  bir  sinfga  yig’ib,  o’qiydigan  sinfiga  qarab  variantlar  tarqatiladi. 
Ma’lum  muddatdan  keyin  ishlar  yig’ib  olinadi.  Ishlarni  fizika  o’qituvchilari  tekshirib 
avvaldan  kelishilgan  shartga  asosan    ballar  qo’yiladi.  Eng  yuqori  ball  olgan  o’quvchilar 
ismi, shariflari va ishlari maktab rahbari buyrug’i asosida tuman olimpiadasiga  yuboriladi. 
G’olib  o’quvchi  bilan  o’qituvchi  yanada  jiddiyroq  tayyorgarlik  ko’ra  boshlaydi.  Tuman 
olimpiadalarini  o’tkazish  yanvar  oylariga  to’g’ri  keladi.  Bu  yerda  olimpiada  ikki  turda 
nazariy va amaliy bilimlarini sinash orqali o’tkaziladi. 
So’ngra  shu  asosda  viloyat  va  respublika  olimpiadalari  o’tkaziladi.  Respublika 
olimpiadalarida  umumiy  to’plangan  ball  barcha  ballarning  75  %  ortiq  ball  to’plagan 
o’quvchilarga  o’rin beriladi va xalqaro olimpiadada qatnashish tavsiya etiladi. 
Xulosa  qilib,  aytganda  fizikadan  o’tkaziladigan  sinfdan  tashqari  mashg’ulotlarning 
barchasi o’quvchilarni fizika va texnika fanlariga qiziqshini orttirishga xizmat qiladi. 
Fizika ta’limi jarayonida dars tizimi bilan bir qatorda darsdan tashqari ishlarni tashkil  
qilish va o’tkazish   katta ahamiyatga ega.  Bunda  o’quvchilarning  darsda  olgan  bilimlarini 
mustaxkamlash,  chuqurlashtirish,  mustaqil  ishlash,  ijodiy  tafakkur  qilish,  qobiliyatlarini 
hamda  amaliy ko’nikma va malakalarini rivojlantirish umumiy holda fizika faniga bo’lgan 
qiziqishlarini oshirish nazarda tutiladi. 
Fizikadan darsdan tashqari ishlarning ko’rinishlari turlichadir (1-sxema). 
Darsdan tashqari ishlarni tashkil qilishda quyidagi prinsiplarga amal qilish kerak: 
-
 
ixtiyoriylik; 
-
 
o’quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish; 
-
 
o’quvchilarning garmonik ijodiy rivojlanishini  ta’minlash; 
-
 
ishlarning ijtimoiy foydali yo’naltirilishi; 
-
 
uning keng ommaviylashganligi; 
-
 
har qanday topshiriqlarni bajarishning majbariyligi; 
-
 
darsdan tashqari ishlarning o’quv ishlari bilan aloqasi va h.k. 
Darsdan  tashqari  ishlarning  guruhli  shakliga  fizikaviy  to’garaklar,  darsdan  tashqari 
o’qishlar, devoriy gazetalar chiqarish, “Quvnoqlar va zukkolar konkursi”, “O’tkir zexnlilar 
konkursi” kabilarni kiritish mumkin. 
 
Fizikadan  darsdan  tashqari  ommaviy  tadbirlarga  olimpiadalar,  konkurslar,  kechalar, 
uchrashuvlar, haftaliklar kabilarni kiritish mumkin.