O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik – pedagogika instituti muhandislik – texnika fakulteti

rasm. AES va atrof – muhit orasida o’zaro ta’sirining tasviri. 

 

---

2.3 IES chiqindilarining tarkibiy tahlili 

So'nggi  paytda  energetika  jadal  sur'atlar  bilan  rivojlanmoqda,  bu  rivojlanishning  yaqin  vaqtda 

ham  saqlanishi  kuzatiladi.  Elektr  energiyani  dunyo  miqyosida  ishlab  chiqarilishi  hozirgi  rivojlanish 

bosqichida o'n yil davomida ikki baravar ortdi. Demak, yoqilayotgan organiq yoqilg'ining miqdori ham 

ikki baravar ko'p sarflanmoqda. 

Issiqlik elektr stansiyalar dunyodagi qazilma yoqilg'ining 40% ga yaqinini sarflayotganligi atrof–

muhitga katta ta'sir ko'rsatmoqda (28.1-rasm). 

 IESning  ta'siri  atmosferaga  yonish  mahsulotlaridagi  zararli  gazlar  va  kulni  mayda  qattiq 

zarrachalari, kul va shlakni xalos qilinishi va ifloslangan oqava suvlar hamda  atmosferaga tutun gazlar 

va  suv  havzalariga  gidrokul  tashlanishi  tizimlaridan,  turbinalarning  kondensatorlaridan  aylanma  suv 

bilan suv havzalariga ifloslarni tashlanishi kuzatilmoqda. Oxirgi jarayon ko'pincha «issiqlik ifloslanishi» 

deb aytiladi. 

Elektr  stansiyalardan  tashlanayotgan  turli  moddalar  biosferaga  zararli  ta'sir  qilmoqda.  Shu 

munosabat  bilan  IESlarning  atrof–muhitga  ta'sirini  kamaytirish  dolzarb  muammolardan  biri  bo'lib 

qolmoqda. 

Bizning  davlatimizda  atrof–muhitni  himoyalash  bo'yicha  qator  chora-tadbirlar  ko'rilmoqda. 

Ularda, hozir yashab kelayotgan va kelajak avlodlar uchun himoyalash maqsadida va ilmga asoslangan 

holda,  yerdan  va  uning  boyliklaridan,  suv  resurslaridan  va  hayvonot  olamidan  oqilona  foydalanish, 

hamda  havo va suvlarni toza saqlash, tabiiy boyliklarni qayta tiklanishini ta'minlash va inson atrofidagi 

muhitni yaxshilash uchun qator qarorlar qabul qilinmoqda va bu ishlar amalga oshirilmoqda.  

Elektr  stansiyalardan  tashlanayotgan  turli  moddalar  «biosfera»  deb  ataladigan  tirik  tabiatning 

butun majmuasiga zararli ta'sir qilmoqda. Biosfera er  yuzasiga  yaqin joylashgan atmosfera qatlamidan, 

erning ustki yuzasi va suv akvatoriyasidan iborat. 

Masalan,  IESlarning  gazsimon tashlamalarida zararli  moddalarga azot  oksidlari  NO

X

=NO+NO

2

 

va  oltingugurt  oksidlari  SO

X

=SO

2

  +SO

3

  hamda    chang  va  qattiq  kul  zarrachalari,  vannadiy  (V)  oksidi 

V

2

O

5

  kiradi.  Undan  tashqari,  yoqilg'ining  chala  yonishida  tutun  gazlarida  uglerod  (II)  oksid,  SN

4

  kabi 

uglevodorodlar, S

2

N

4

, benz(a)piren S

20

N

12

 va qorakuya (saja) bo'lishi mumkin.