O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti

2.Mahalliy byudjet – mahalliy boshqaruv organlari asosiy moliyaviy manbasidir.

Mahalliy byudjetlar orqali ijtimoiy iste’mol fondlari alohida ma’muriy-hududiy birliklar va aholining turli ijtimoiy guruhlari orasida taqsimlanadi. Shu bilan birga, mahalliy byudjetdan mahalliy sanoat, oziq-ovqat sanoati, kommunal xo’jalik kabi aholi turmush darajasini yaxshilashga yo’naltirilgan ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalari ham moliyalashtiriladi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan ayrim mamlakatlarda (masalan, Gruziya va Ukrainada) mahalliy hokimiyat organlarining mustaqilliklari cheklangan bo’lib, ular markaziy hukumat tomonidan ajratilgan vositalarni harajat qilishgagina mas’uldirlar.

Lekin, boshqa ko’plab mamlakatlarda mahalliy boshqaruv organlari uchun o’z hududlarida belgilangan mezonlar bo’yicha soliqlar yig’ish va ularni harajat qilish vakolatlari berilgan. Jumladan, Rossiya fiskal federatsiya xarakteriga ega bo’lib, uning tarkibidagi sub’ektlar keng moliyaviy avtonomiyaga egadirlar. Mahalliy hokimiyat organlarining yalpi davlat xarajatlari tarkibidagi ulushi turli mamlakatlarda turlicha. Jumladan, bu ko’rsatkich Xorvatiyada 15%ni, Rossiyada 50%ni, O’zbekistonda 58%ni tashkil etadi.

Hududiy hokimiyat organlariga (ular transfertlar bo’ladimi, soliq tushumlaridan hududda qoladigan ulushmi yoki mahalliy soliqlar bo’ladimi) o’z xarajatlarini moliyalashtirish manbalari talab etiladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlarning hukumatlari odatda mahalliy hokimiyatlar uchun soliq tushumlarining ulushini va hududlarning o’z daromadlari hajmini cheklashga harakat qiladilar; shu bilan birga, mahalliy soliqlar stavkasini yoki ularning soliqqa tortish bazasini belgilash huquqini o’zida saqlab qoladi. Hududiy hokimiyat organlari ixtiyorida qoldiriladigan soliqlar «mayda» bo’lib (mol-mulk solig’idan tashqari), ular mahalliy hokimiyat organlari daromadlarining juda kam (Vengriyada 6%, Estoniyada 9%, O’zbekistonda 15%) qismini tashkil etadi.