O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Butamid 
2. Ta'siri davomli bo‘lgan dori vositalar (24- 60 s) 
Xlorpropamid, Glibenklamid, Glipizid 
 P. Biguanid unumlari 
Metformin 
Sulfanil mochevina hosilalarining gipoglikemik ta'sir mexanizmi ularning 
ATFga tobe bo‘lgan K
+
- kanallarini qamal qilish xossalari bilan bog‘liq (2 
chizma). Bu potensialga bog‘liq Ca
2+
kanallarini ochilib hujayra ichida kalsiy 
ionlari miqdorini ko’payishiga va B-hujayralardan insulin ajralishini 
kuchayishiga olib keladi. Bunda B-hujayralarning insulinni ishlab chiqarilishini 
rag‘batlantiruchi glyukoza va aminokislotalarga bo‘lgan sezgirligi ortadi. 
Shunday qilib, ushbu dori vositalar insulin sekretsiyasini bilvosita ta'sir tufayli 
kuchaytiradilar. Sulfonil mochevina unumlari ovqat hazm qilish traktidan tez va 
to‘liq so‘riladilar. Bu guruh dori vositalarining birinchisi b u t a m i d 
(tolbutamid, rastinon) hisoblanadi. 6-12 soat ta’sir qiladi, lekin aktivligi pastroq. 
Butamidni bemorlar yaxshi qabul qiladilar, ammo uni qo’llaganda noxush 
ta'sirotlar rivojlanishi mumkin (dispepsik o‘zgarishlar, allergik reaksiyalar, 
kamdan-kam holatlarda – leykopeniya, trombotsitopeniya, gepatotoksik ta'sir). 
Butamidga o‘rganish (ko‘nikish) rivojlanishi mumkin. 

---

- 656 -
Sxema
. Sulfonil mochevina unumlarining gipoglikemik ta'sirining 
mexanizmlari 
Sulfonilmochevina unumlari 
(xlorpropamid va boshqalar) 
↓ 
Langergans orolchalarining 
B-hujayralarini ATFga tobe 
bo‘lgan K
+
kanallarini qamallanishi 
↓ 
B-hujayralar membranasining 
depolyarizatsiyalanishi 
↓ 
B-hujayralarning potensialga tobe 
bo‘lgan Ca
2+
kanallarini ochilishi 
↓ 
Ca
2+
ni B- hujayra ichiga kirishi 
↓ 
Insulinni ajralishi 
X l o r p r o p a m i d (diabaril, oradian) butamiddan faolligini yuqoriligi va 
ta'sirini davomliligi bilan farq qiladi. Organizmda faol metabolitlar hosil qilish 
bilan kechuvchi biotransformatsiyaga uchraydi. Xlorpropamid va uning 
metabolitlari buyrak orqali ajraladi. Xlorpropamid boshqa sulfanilamidlarga 
nisbatan ko‘proq turli xil noxush asoratlar keltirib chiqardi. Jumladan, etil 
spirtini metabolizmi buzilishi tufayli uni qabul qilganda yuz terisini qizarib 
ketishi va boshqa ko‘tara olmaslik belgilari yuzaga keladi. Organizmda suvni 
ushlanib qolishi va giponatriyemiya, dispepsik buzilishlar, terida allergik 
reaksiyalar, xolestaz, kamdan-kam holatlarda qon hosil bo‘lishini susayishi 
kuzatiladi.

---

- 657 -