O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

atropin>skopolamin gomatropin>platifillin >tropikamid. 
Metatsin
sintetik modda bo‘lib, atropindan kuchli xolinolitik xususiyatga 
ega. U to‘rtlamchi ammoniyli birikma bo‘lganligi uchun gematoensefalik 
to‘siqdan o‘tolmaydi. Shuning uchun faqat periferik M-xolinoblokatorlik 
xususiyatga ega. MNS ga ta’sir etmaydi. Metatsinning bronxolitik ta’siri 
atropinga nisbatan kuchliroq ifodalangan. Uning ko‘zga ta’siri atropindan 
pastroq. Metatsin bronxlar, qizilo‘ngach, oshqozon, ichak silliq mushaklarini 
bo‘shashtiradi. So‘lak va bronxial bezlar sekretsiyasini kamaytiradi. U bronxial 
astma, oshqozon o‘n ikki barmoqli ichak yaralarida jigar va buyrak 
sanchiqlarida keng qo‘llaniladi. Premedikatsiya uchun atropinga nisbatan 

---

- 225 -
metatsinni qo‘llash afzalroq, chunki bronx silliq mushaklarini atropinga nisbatan 
yaxshiroq bo‘shashtiradi, yurak urishini atropinga nisbatan kamroq tezlashtiradi.
To‘rtlamchi ammoniyli birikmalarga 
iprotropiya bromid
va 
traventol
kabi 
dori vositalar kirib, bronxlarni kengaytirish uchun ishlatiladi. Yuqorida aytib 
o‘tilgan dori vositalar tanlamasdan ta’sir ko‘rsatadigan M-xolinoblokatorlardir. 
Shunday dori vositalar sintezlanganki, ular ko‘proq M
1
-xolinoretseptorlarni 
falajlaydi (masalan, pirenzepin). Bu dori vosita oshqozon va o‘n ikki barmoqli 
ichak yara kasalligini davolash maqsadida qo‘llaniladi.
N-xolinoretseptorlarga ta’sir qiluvchi vositalar 
Nikotinga sezgir xolinoretseptorlar (N-xolinoretseptorlar) turli xil 
lokalizatsiyaga ega. Ular vegetativ gangliylarda, buyrak usti bezi mag‘iz 
qismida, nerv mushak sinapslarida, karotid koptokchalarida va MNS da efferent 
impulslarni o‘tkazishda ishtirok etadi. Har xil lokalizatsiyadagi N-
xolinoretseptorlar turli strukturaviy tuzilishga ega ekanligi sababli kimyoviy 
moddalarga turlicha sezgir bo‘ladi. Vegetativ gangliyalarga, nerv-mushak 
sinapslarining xolinoretseptorlariga, MNS ga tanlab ta’sir ko‘rsatuvchi dori 
vositalarini olish imkoniyati shunga asoslangan. N-xolinoretseptorlarni 
stimullovchi vositalar N-xolinomimetiklar (nikotinomimetiklar), falajlovchilar 
esa N-xolinoblokarorlar (nikotinoblokatorlar) deyiladi.